پاییز و زمستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
1- دانشگاه ملایر
چکیده: (19 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: بانک بذر خاک نقش مهمی در حفظ تنوع بوم‌شناسی و توارثی جوامع گیاهی و همچنین تأمین تجدیدحیات پوشش گیاهی بعد از تخریب دارد. عوامل محیطی و مـدیریتی (انسانی) مختلـف روی تـراکم، تنـوع، زنده‌مانی، مقدار و نوع بذر بانک بذر خـاک اثر می‌گذارند. مطالعه بانک بذر خاک می‌تواند موجب مقایسه پوشش‌گیاهی رو زمینی و بانک بذر خاک شود که برای مدیریت جوامع گیاهی موثر است. مسیرهای تردد دام در جنگل، تحت تاثیر لگدکوبی دام‌ها، دچار تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیستی می‌شود. از جمله تغییرات زیستی می‌توان به تغییرات جوانه‌زنی و تنوع بانک بذر خاک اشاره کرد. چرای دام می‌تواند باعث فشرده‌سازی خاک و کاهش ظرفیت نفوذ آب در خاک شود. در این شرایط سبز شدن بذرهای گیاهان با اختلال مواجه می‌شود. مرور سوابق تحقیق نشان داد که در کشور مطالعات اندکی در زمینه بانک بذر مسیرهای تردد دام در جنگل انجام شده است. عمده مطالعات بانک بذر در زمینه مراتع و جنگل‌های تحت چرا و قرق، مراتع تحت تیمارهای اصلاحی، بوم‌سازگان‌های جنگلی و مرتعی تحت آتش‌سوزی، روابط بین بانک بذر و پوشش گیاهی روی زمینی و تاثیر شیوه‌های مختلف بهره‌برداری و کاربری اراضی بر بانک بذر خاک بوده است. بنابراین تحقیق حاضر در نظر دارد تا با بررسی تنوع و جوانه‌زنی بانک بذر در مسیر تردد دائمی دام گام موثری در توسعه برنامه‌های احیائی در جهت بازیابی توان خود احیائی مسیرهای تردد دام در جنگل‌های زاگرس برداشته باشد.
مواد و روشها: تحقیق حاضر در بخشی از جنگل‌های زاگرس در بخش دلفان استان لرستان انجام گرفت. به‌منظور دستیابی به اهداف پژوهش، در ابتدا با بازدید میدانی و شناسایی دقیق منطقه یک مسیر تردد دام‌های روستانشین‌ها به طول بیش از چهار کیلومتر شناسایی شد. نمونه‌برداری از خاک روی مسیر بر اساس طرح منظم تصادفی انجام گرفت. در مسیر مالرو با نقطه شروع تصادفی 20 قطعه‌نمونه یک مترمربعی با فواصل 100 متری پیاده شد. در هر قطعه‌نمونه دو نمونه خاک از دو عمق صفر تا پنج و پنج تا ده سانتی‌متری جمع‌آوری شد. به‌موازات مسیر تحت بررسی، در عرصه جنگل (دست‌کم 100 متر فاصله از مرکز مسیر) 20 قطعه‌نمونه با فواصل 100 متری پیاده و نمونه‌های خاک جمع‌آوری شد. در این تحقیق برای بررسی بانک بذر خاک از روش گلخانه‌ای استفاده شد. به‌همین منظور ابتدا نمونه‌های خاک به گلخانه منتقل و سپس در بستری از ماسه استریل شده در ابعاد 10×40 سانتی‌متر کشت شد. سپس در فواصل منظم 12 روز یکبار، گیاهان جوانه‌زده شده شمارش، شناسایی و در نهایت از سینی‌ها جدا و حذف شدند. در نهایت بعد از یک دوره دو هفته‌ای تیمار خشکی به سینی‌ها داده شد، سپس، آبیاری و شمارش آغاز شد تا دیگر بذری سبز نشود. برای شناسایی و ثبت گیاهان در منطقه مورد بررسی، از مجموعه فلورهای فارسی ایران استفاده شد. تراکم گیاهان از طریق شمارش در واحد سطح و تنوع گونه‌ای بذرها نیز با استفاده از شاخص‌های تنوع زیستی نظیر شانون- وینر و سیمپسون محاسبه شد. مقایسه میانگینها در دو گروه (مسیر مالرو و عرصه جنگل) از طریق آزمون تی غیرجفتی انجام گرفت.
یافتهها: بر اساس نتایج در منطقه مورد بررسی تعداد 49 گونه گیاهی از 17 خانواده شناسایی شد که یک گونه درختی، دو گونه درختچه‌ای، پنج گونه علفی یکساله و 41 گونه چندساله بودند. از 49 گونه شناسایی شده تعداد هشت گونه منحصراً در جنگل و دو گونه منحصراً در مسیر تردد دام یافت شد و 39 گونه به‌صورت مشترک در هر دو منطقه مشاهده شد. بررسی گونه‌های گیاهی شناسایی شده در جنگل از نظر شکل زیستی نشان داد در این منطقه فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت (70/29 درصد) از همه بیشتر و فراوانی گیاهان ژئوفیت (00/4 درصد) از سایر اشکال زیستی کمتر بود. همچنین نتایج نشان داد در مسیر تردد دام بیشترین فراوانی مربوط به گیاهان همی‌کریپتوفیت (00/37 درصد) بود. کمترین درصد فراوانی نیز به گروه گیاهان ژئوفیت (50/2 درصد) اختصاص داشت. با توجه به نتایج به دست آمده تردد دام منجر به افزایش گونه‌های همی‌کریپتوفیت و کاهش سایر اشکال زیستی نسبت به جنگل شده بود. همچنین نتایج حاصل از آزمون تی غیرجفتی حاکی از این بود که در مسیر تردد دام و عرصه جنگل تفاوت معنی‌داری بین تراکم بذر در عمق‌های 5-0 و 10-5 سانتی‌متری در سطح احتمال 99 درصد وجود داشت. نتایج مربوط به شاخص‌های تنوع زیستی نشان داد که این شاخص‌ها در دو مسیر تردد و جنگل طبیعی اختلاف معنی‌داری باهم داشتند. به‌طوری که شاخص تنوع سیمپسون در جنگل (90/0) به‌طور معنی‌داری بیشتر از مسیر تردد دام (82/0) بود. شاخص شانون وینر نیز در جنگل (86/0) به‌طور معنی‌داری بیشتر از مسیر تردد دام (79/0) بود.
نتیجهگیری: بهطورکلی نتایج این تحقیق نشان داد که در هر دو عرصه جنگل و مسیر تردد دام بیشترین فراوانی گیاهان مربوط به همی‌کریپتوفیت‌ها بود. همچنین شاخص‌های تنوع زیستی بانک بذر خاک در مسیر تردد دام به‌طور معنی‌داری کمتر از عرصه جنگل بود. با توجه به پایین بودن تراکم و تنوع بذور در مسیر تردد دام باید در مدیریت و احیای این بخش در آینده اهتمام بیشتری ورزید. در مجموع درک و آگاهی از تغییرات بانک بذر خاک در عرصه‌های جنگلی تغییریافته می‌تواند در تفسیر این تغییرات و چگونگی مدیریت آنها در آینده موثر باشد.
مقدمه و هدف: بانک بذر خاک نقش مهمی در حفظ تنوع بوم‌شناسی و توارثی جوامع گیاهی و همچنین تأمین تجدیدحیات پوشش گیاهی بعد از تخریب دارد. عوامل محیطی و مـدیریتی (انسانی) مختلـف روی تـراکم، تنـوع، زنده‌مانی، مقدار و نوع بذر بانک بذر خـاک اثر می‌گذارند. مطالعه بانک بذر خاک می‌تواند موجب مقایسه پوشش‌گیاهی رو زمینی و بانک بذر خاک شود که برای مدیریت جوامع گیاهی موثر است. مسیرهای تردد دام در جنگل، تحت تاثیر لگدکوبی دام‌ها، دچار تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیستی می‌شود. از جمله تغییرات زیستی می‌توان به تغییرات جوانه‌زنی و تنوع بانک بذر خاک اشاره کرد. چرای دام می‌تواند باعث فشرده‌سازی خاک و کاهش ظرفیت نفوذ آب در خاک شود. در این شرایط سبز شدن بذرهای گیاهان با اختلال مواجه می‌شود. مرور سوابق تحقیق نشان داد که در کشور مطالعات اندکی در زمینه بانک بذر مسیرهای تردد دام در جنگل انجام شده است. عمده مطالعات بانک بذر در زمینه مراتع و جنگل‌های تحت چرا و قرق، مراتع تحت تیمارهای اصلاحی، بوم‌سازگان‌های جنگلی و مرتعی تحت آتش‌سوزی، روابط بین بانک بذر و پوشش گیاهی روی زمینی و تاثیر شیوه‌های مختلف بهره‌برداری و کاربری اراضی بر بانک بذر خاک بوده است. بنابراین تحقیق حاضر در نظر دارد تا با بررسی تنوع و جوانه‌زنی بانک بذر در مسیر تردد دائمی دام گام موثری در توسعه برنامه‌های احیائی در جهت بازیابی توان خود احیائی مسیرهای تردد دام در جنگل‌های زاگرس برداشته باشد.
مواد و روشها: تحقیق حاضر در بخشی از جنگل‌های زاگرس در بخش دلفان استان لرستان انجام گرفت. به‌منظور دستیابی به اهداف پژوهش، در ابتدا با بازدید میدانی و شناسایی دقیق منطقه یک مسیر تردد دام‌های روستانشین‌ها به طول بیش از چهار کیلومتر شناسایی شد. نمونه‌برداری از خاک روی مسیر بر اساس طرح منظم تصادفی انجام گرفت. در مسیر مالرو با نقطه شروع تصادفی 20 قطعه‌نمونه یک مترمربعی با فواصل 100 متری پیاده شد. در هر قطعه‌نمونه دو نمونه خاک از دو عمق صفر تا پنج و پنج تا ده سانتی‌متری جمع‌آوری شد. به‌موازات مسیر تحت بررسی، در عرصه جنگل (دست‌کم 100 متر فاصله از مرکز مسیر) 20 قطعه‌نمونه با فواصل 100 متری پیاده و نمونه‌های خاک جمع‌آوری شد. در این تحقیق برای بررسی بانک بذر خاک از روش گلخانه‌ای استفاده شد. به‌همین منظور ابتدا نمونه‌های خاک به گلخانه منتقل و سپس در بستری از ماسه استریل شده در ابعاد 10×40 سانتی‌متر کشت شد. سپس در فواصل منظم 12 روز یکبار، گیاهان جوانه‌زده شده شمارش، شناسایی و در نهایت از سینی‌ها جدا و حذف شدند. در نهایت بعد از یک دوره دو هفته‌ای تیمار خشکی به سینی‌ها داده شد، سپس، آبیاری و شمارش آغاز شد تا دیگر بذری سبز نشود. برای شناسایی و ثبت گیاهان در منطقه مورد بررسی، از مجموعه فلورهای فارسی ایران استفاده شد. تراکم گیاهان از طریق شمارش در واحد سطح و تنوع گونه‌ای بذرها نیز با استفاده از شاخص‌های تنوع زیستی نظیر شانون- وینر و سیمپسون محاسبه شد. مقایسه میانگینها در دو گروه (مسیر مالرو و عرصه جنگل) از طریق آزمون تی غیرجفتی انجام گرفت.
یافتهها: بر اساس نتایج در منطقه مورد بررسی تعداد 49 گونه گیاهی از 17 خانواده شناسایی شد که یک گونه درختی، دو گونه درختچه‌ای، پنج گونه علفی یکساله و 41 گونه چندساله بودند. از 49 گونه شناسایی شده تعداد هشت گونه منحصراً در جنگل و دو گونه منحصراً در مسیر تردد دام یافت شد و 39 گونه به‌صورت مشترک در هر دو منطقه مشاهده شد. بررسی گونه‌های گیاهی شناسایی شده در جنگل از نظر شکل زیستی نشان داد در این منطقه فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت (70/29 درصد) از همه بیشتر و فراوانی گیاهان ژئوفیت (00/4 درصد) از سایر اشکال زیستی کمتر بود. همچنین نتایج نشان داد در مسیر تردد دام بیشترین فراوانی مربوط به گیاهان همی‌کریپتوفیت (00/37 درصد) بود. کمترین درصد فراوانی نیز به گروه گیاهان ژئوفیت (50/2 درصد) اختصاص داشت. با توجه به نتایج به دست آمده تردد دام منجر به افزایش گونه‌های همی‌کریپتوفیت و کاهش سایر اشکال زیستی نسبت به جنگل شده بود. همچنین نتایج حاصل از آزمون تی غیرجفتی حاکی از این بود که در مسیر تردد دام و عرصه جنگل تفاوت معنی‌داری بین تراکم بذر در عمق‌های 5-0 و 10-5 سانتی‌متری در سطح احتمال 99 درصد وجود داشت. نتایج مربوط به شاخص‌های تنوع زیستی نشان داد که این شاخص‌ها در دو مسیر تردد و جنگل طبیعی اختلاف معنی‌داری باهم داشتند. به‌طوری که شاخص تنوع سیمپسون در جنگل (90/0) به‌طور معنی‌داری بیشتر از مسیر تردد دام (82/0) بود. شاخص شانون وینر نیز در جنگل (86/0) به‌طور معنی‌داری بیشتر از مسیر تردد دام (79/0) بود.
نتیجهگیری: بهطورکلی نتایج این تحقیق نشان داد که در هر دو عرصه جنگل و مسیر تردد دام بیشترین فراوانی گیاهان مربوط به همی‌کریپتوفیت‌ها بود. همچنین شاخص‌های تنوع زیستی بانک بذر خاک در مسیر تردد دام به‌طور معنی‌داری کمتر از عرصه جنگل بود. با توجه به پایین بودن تراکم و تنوع بذور در مسیر تردد دام باید در مدیریت و احیای این بخش در آینده اهتمام بیشتری ورزید. در مجموع درک و آگاهی از تغییرات بانک بذر خاک در عرصه‌های جنگلی تغییریافته می‌تواند در تفسیر این تغییرات و چگونگی مدیریت آنها در آینده موثر باشد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
