بوم‌شناسی جنگل‏‌های ایران

مقدمه و هدف: با توجه به حجم بالای درختان شکسته و افتاده در جنگل های شمال ایران به دلیل قانون استراحت جنگل شرایطی به وجود آمده که می­توان میزان افت کیفیت چوب این درختان را در بلندمدت مشاهده کرد. این پژوهش قصد دارد به بررسی انواع تغییرات مرتبط با افت کیفیت چوب به این پرسش پاسخ دهد که چه نوع آسیب­هایی با توجه به نوع گونه درختی در یک دوره یک ساله در درختان شکسته افتاده اطراف جاده­های جنگلی یافت می­شود.

مواد و روش­ها: به منظور بررسی کیفیت ظاهری چوب گونه‌های درختی (ترک­ها و شکاف­های تنه، قارچ زدگی و پوسیدگی) از هر گونه حداقل 30 اصله درخت شکسته افتاده (گرده‌بینه‌ و کاتین‌) در اطراف جاده‌های جنگلی تا حداکثر فاصله 200 متر از دو طرف جاده انتخاب شد. عمق و طول ترک­ها و شکاف­های تنه با کولیس اندازه گیری شد. به­منظور جمع­آوری نمونه­های قارچ­های ماکروسکوپی چوب­زی عامل پوسیدگی چوب، هر نمونه قارچ مشاهده شده برای شناسایی براساس خصوصیات مورفولوژیکی برداشت و مشخصات رنگ، شکل، اندازه و تزئینات سطحی کلاهک، پایه و تیغه­ها ثبت شد و با استفاده از منابع استاندارد شناسایی شد.

یافته­ها: نتایج نشان داد بیش­ترین فراوانی را قارچ Auricularia mesenterica دارد که بیش‌تر بر روی گونه لرگ دیده شده است. قارچ Ganoderma applanatum بیش­ترین فراوانی (34 درصد) را بر روی گونه افراپلت ثبت کرده است. اما فراوانی قارچ Auricularia mesenterica در سه گونه ممرز، توسکا ییلاقی و افراپلت تقریبا یکسان است. هر چه از جاده به سمت داخل جنگل امتداد پیدا میکردیم، میانگین طول شکاف­ها کم­تر می­شود و میانگین طول شکاف‌ها در گونه توسکا بطور قابل توجهی بیش­تر از گونه‌های لرگ، راش، پلت و ممرز است. در این مطالعه بیش­ترین عمق شکاف­ها برای فاصله 5 تا 20 متر به اندازه 25سانتی­متر ثبت شده است به­طوری­که تفاوت معنی­داری نسبت به سایر فاصله­ها دارد. همچنین بر اساس نتایج میانگین عمق شکاف‌ در چوب گونه راش و پلت بیش­تر از گونه‌های دیگر ثبت شده است. بررسی افت کیفیت ظاهری چوب نشان می­دهد پس از یک دوره یک ساله بطور میانگین چوب گونه ممرز 48 درصد، چوب گونه راش 17 درصد و چوب گونه توسکا 30 درصد اٌفت کیفیت داشتند. نتایج مرتبط با آنالیز همبستگی پیرسون نشان می­دهد بین طول شکاف و عمق شکاف همبستگی مثبت و معنی­داری وجود دارد. همچنین بین عمق شکاف و درجه کیفی چوب همبستگی منفی و معنی‌داری وجود دارد. همچنین بین فراوانی قارچ‌های چو‌ب‌زی و افت کیفی چوب نیز همبستگی منفی و معنی داری وجود دارد.

نتیجه­گیری: بررسی­ها نشان داد باقی ماندن مقطوعات در فضای باز کنار جاده نسبت به داخل جنگل با توجه به بارندگی و نور مستقیم، سبب افت شدید کیفیت چوب شده و از ارزش آن به شدت می‌کاهد و شرایط را برای عوامل پوسیدگی از جمله قارچ‌های عامل پوسیدگی چوب که از مهم‌ترین آن‌‌ها می‌باشد، فراهم می‌کند، به­طوری­که ممکن است بعد از مدتی تجزیه شوند. با توجه به اهمیت این موضوع و همچنین نیاز چوبی کشور، بهتر است چوب کنار جاده از عرصه خارج شده و در معرض پوسیدگی توسط قارچ‌های چوبزی عامل پوسیدگی نباشند.