پاییز و زمستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
1- دانشگاه علوم کساورزی و منابع طبیعی
2- دانشگاه صنعتی اصفهان
2- دانشگاه صنعتی اصفهان
چکیده: (3 مشاهده)
مقدمه و هدف: جنگلهای مانگرو به‌عنوان یکی از مهمترین بومسازگانهای طبیعی، طیف وسیعی از خدمات اکوسیستمی را برای انسان و سایر موجودات زنده فراهم میکنند. در سالهای اخیر تغییرات اقلیم و توسعه فعالیتهای انسانی در سواحل سبب کاهش مساحت این جنگلها شده است. مدیریت دانشبنیان اراضی جنگلی به‌عنوان روشی در جهت کاهش عوامل تخریب و ایجاد تعادل بین توسعه و محیطزیست نیازمند ارزیابی دقیق تغییرات ساختار سیمای سرزمین در قالب الگوهای مکانی و زمانی است. استفاده از سنجههای سیمای سرزمین بهترین راه برای مقایسهی وضعیت سیمای سرزمین در طول زمان و ابزار مناسبی برای یافتن ارتباط دقیق بین ساختار و عملکرد کاربریهای مختلف در ساختار فضایی اکوسیستمهای جنگلی است. هدف این پژوهش پایش تغییرات الگوهای مکانی اکوسیستم جنگلهای مانگرو با بهرهگیری از رویکرد بومشناسی سیمای سرزمین و تکنیکهای سنجش‌ازدور است.
مواد و روش‌ها: برای تهیه نقشههای پوشش اراضی و بررسی وضعیت اراضی جنگلی مانگرو، تصاویر ماهوارهای لندست سنجنده TM و OLI برای سالهای 1364، 1381، 1395 و 1401 با توجه به تغییرات، برنامههای انجام شده برای حفاظت و توسعه فعالیتهای انسانی در منطقه انتخاب شدند. پس از تهیه نمونههای تعلیمی، نقشههای پوشش اراضی با روش جنگل تصادفی در چهار طبقه شامل اراضی مانگرو، اراضی باتلاقی، اراضی جزر و مدی و پهنههای آبی در نرم افزار R تولید شد. پس از پایان طبقهبندی ارزیابی صحت نقشههای تولید شده با دادههای جمع آوری شده از بازدیدهای میدانی و تصاویر گوگل ارث انجام گردید. این نقشهها به عنوان نقشه پایه برای شناسایی و تحلیل الگوهای مکانی در سطح کلاس و سیمای سرزمین بهکارگرفته شد. با استفاده از نرم افزار FRAGSTATS چهار سنجه مساحت کلاس (CA)، درصد فراوانی هر کلاس (PLAND)، تراکم لکه (PD) و فاصله نزدیکترین همسایگی (ENN) در سطح کلاس و چهار سنجه تعداد لکه (NP)، پیوستگی (CONTAG)، خردشدگی (SPLIT) و شاخص بزرگترین لکه (LPI) برای تجزیه و تحلیل تغییرات الگوهای مکانی در بازه زمانی مورد مطالعه انتخاب شدند.
یافته‌ها: نتایج ارزیابی صحت نشان داد که چهار نقشه حاصل شده، صحت قابل قبولی (حدود 86 تا 88) داشتند. بررسی نتایج سنجه مساحت کلاس (CA) نشان داد که در بازه زمانی 1364 تا 1381 مساحت جنگلهای مانگرو کاهش داشته است و سپس بین سالهای 1381 تا 1395 روند افزایشی داشته و از سال 1395 تا 1401 دوباره مساحت جنگلهای مانگرو کاهش پیدا کرده است. یکی از دلایل اصلی کاهش اراضی مانگرو در بازه زمانی 1364- 1381 استفاده از چوب درختان مانگرو (حرا) توسط مردم روستا برای زغالگیری و سوخت بوده است. از سال 1385 توسعه جنگلهای مانگرو مورد توجه قرار گرفته و در بعضی بخشها در طی سالهای گذشته نهالهای به صورت دست کاشت اضافه شد. در مناطقی که اراضی مانگرو کاهش داشته است اراضی باتلاقی و جزر و مدی افزایش داشته است. نتایج سنجه PLAND نشان داد که در بازه مورد نظر از سال 1364 تا 1401 درصد فراوانی اراضی مانگرو و اراضی باتلاقی افزایش داشته و پهنههای آبی کاهش داشته است. سنجه تراکم لکه برای اراضی جنگلی، باتلاقی و جزر و مدی افزایش داشته است. افزایش تراکم لکههای اراضی جنگلی در این منطقه ناشی از مناطق رویشی جدید و قطعه شدگی بخشهای نزدیک به ساحل به دلیل رسوبگذاری و بالا آمدن سطح آب است. سنجه نزدیکترین فاصله همسایه برای اراضی جنگلی مانگرو و اراضی جزر و مدی روند کاهشی داشته و برای اراضی باتلاقی روند افزایشی داشته است. کاهش میزان سنجه نزدیکترین فاصله همسایه بیانگر تخریب اراضی مانگرو و پراکندگی کمتر اراضی مانگرو سالم و توزیع نابرابر لکههای مانگرو در منطقه ساحلی است. نتایج تجزیه و تحلیل سنجه تعداد لکه در سطح سیمای سرزمین نشان داد که در بازه زمانی 1364 تا 1381 کاهش تعداد لکههای اراضی مانگرو به دلیل استفاده مردم از این درختان برای مصرف سوخت و مصرف دام اتفاق افتاده است. سنجه پیوستگی دربازه زمانی 1364 تا 1401 دارای روند کلی کاهشی بوده است و تنها در بازه زمانی 1381 تا 1395 افزایش داشته است. کاهش سنجه پیوستگی در سطح سیمای سرزمین نشانهای پدیده قطعه قطعه شدگی و تخریب اراضی مانگرو در سطح سیمای سرزمین است. سنجه شاخص بزرگترین لکه در بازه زمانی 1364 تا 1401 کاهش یافته و شاخص خردشدگی افزایش داشته است.
نتیجه‌گیری: مناطق ساحلی دارای اکوسیستم های حیاتی هستند که مزایای محیطزیست، اقتصادی و اجتماعی متعددی را به همراه دارند. با این حال، توسعه سریع بنادر و فعالیتهای انسانی در سواحل کشور برای دستیابی به منافع اقتصادی بدون در نظر گرفتن برنامهریزی حفاظتی و پایش برای وضعیت اکوسیستمهای ساحلی میتواند تهدیدی جدی برای سلامتی این اکوسیستمهای ساحلی در بلند مدت باشد. یکی از مهم ترین پیامدهای تخریب اکوسیستمهای ساحلی کاهش تنوع زیستی است. براساس نتایج حاصل شده با وجود اینکه از سال 1385، برنامه های حفاظت و توسعه جنگلهای مانگرو ( کاشت نهال) مورد توجه قرار گرفته است، توسعه فعالیتهای انسان درنواحی ساحلی سبب تخریب و قطعه قطعه شدگی اراضی جنگلی مانگرو شده است. پیشنهاد میگردد به دلیل اهمیت ویژهای که این جنگلها دارند، برنامه ریزی حفاظتی و مدیریت با نظارت و دقت بیشتری انجام شود تا از تخریب بیشتر این مناطق در امتداد ساحل ممانعت شود. یافتههای حاصل از این پژوهش میتواند برای برنامهریزیهای مدیریتی و حفاظتی از اکوسیستمهای مانگرو در جنوب ایران مورد استفاده قرارگیرد.
مواد و روش‌ها: برای تهیه نقشههای پوشش اراضی و بررسی وضعیت اراضی جنگلی مانگرو، تصاویر ماهوارهای لندست سنجنده TM و OLI برای سالهای 1364، 1381، 1395 و 1401 با توجه به تغییرات، برنامههای انجام شده برای حفاظت و توسعه فعالیتهای انسانی در منطقه انتخاب شدند. پس از تهیه نمونههای تعلیمی، نقشههای پوشش اراضی با روش جنگل تصادفی در چهار طبقه شامل اراضی مانگرو، اراضی باتلاقی، اراضی جزر و مدی و پهنههای آبی در نرم افزار R تولید شد. پس از پایان طبقهبندی ارزیابی صحت نقشههای تولید شده با دادههای جمع آوری شده از بازدیدهای میدانی و تصاویر گوگل ارث انجام گردید. این نقشهها به عنوان نقشه پایه برای شناسایی و تحلیل الگوهای مکانی در سطح کلاس و سیمای سرزمین بهکارگرفته شد. با استفاده از نرم افزار FRAGSTATS چهار سنجه مساحت کلاس (CA)، درصد فراوانی هر کلاس (PLAND)، تراکم لکه (PD) و فاصله نزدیکترین همسایگی (ENN) در سطح کلاس و چهار سنجه تعداد لکه (NP)، پیوستگی (CONTAG)، خردشدگی (SPLIT) و شاخص بزرگترین لکه (LPI) برای تجزیه و تحلیل تغییرات الگوهای مکانی در بازه زمانی مورد مطالعه انتخاب شدند.
یافته‌ها: نتایج ارزیابی صحت نشان داد که چهار نقشه حاصل شده، صحت قابل قبولی (حدود 86 تا 88) داشتند. بررسی نتایج سنجه مساحت کلاس (CA) نشان داد که در بازه زمانی 1364 تا 1381 مساحت جنگلهای مانگرو کاهش داشته است و سپس بین سالهای 1381 تا 1395 روند افزایشی داشته و از سال 1395 تا 1401 دوباره مساحت جنگلهای مانگرو کاهش پیدا کرده است. یکی از دلایل اصلی کاهش اراضی مانگرو در بازه زمانی 1364- 1381 استفاده از چوب درختان مانگرو (حرا) توسط مردم روستا برای زغالگیری و سوخت بوده است. از سال 1385 توسعه جنگلهای مانگرو مورد توجه قرار گرفته و در بعضی بخشها در طی سالهای گذشته نهالهای به صورت دست کاشت اضافه شد. در مناطقی که اراضی مانگرو کاهش داشته است اراضی باتلاقی و جزر و مدی افزایش داشته است. نتایج سنجه PLAND نشان داد که در بازه مورد نظر از سال 1364 تا 1401 درصد فراوانی اراضی مانگرو و اراضی باتلاقی افزایش داشته و پهنههای آبی کاهش داشته است. سنجه تراکم لکه برای اراضی جنگلی، باتلاقی و جزر و مدی افزایش داشته است. افزایش تراکم لکههای اراضی جنگلی در این منطقه ناشی از مناطق رویشی جدید و قطعه شدگی بخشهای نزدیک به ساحل به دلیل رسوبگذاری و بالا آمدن سطح آب است. سنجه نزدیکترین فاصله همسایه برای اراضی جنگلی مانگرو و اراضی جزر و مدی روند کاهشی داشته و برای اراضی باتلاقی روند افزایشی داشته است. کاهش میزان سنجه نزدیکترین فاصله همسایه بیانگر تخریب اراضی مانگرو و پراکندگی کمتر اراضی مانگرو سالم و توزیع نابرابر لکههای مانگرو در منطقه ساحلی است. نتایج تجزیه و تحلیل سنجه تعداد لکه در سطح سیمای سرزمین نشان داد که در بازه زمانی 1364 تا 1381 کاهش تعداد لکههای اراضی مانگرو به دلیل استفاده مردم از این درختان برای مصرف سوخت و مصرف دام اتفاق افتاده است. سنجه پیوستگی دربازه زمانی 1364 تا 1401 دارای روند کلی کاهشی بوده است و تنها در بازه زمانی 1381 تا 1395 افزایش داشته است. کاهش سنجه پیوستگی در سطح سیمای سرزمین نشانهای پدیده قطعه قطعه شدگی و تخریب اراضی مانگرو در سطح سیمای سرزمین است. سنجه شاخص بزرگترین لکه در بازه زمانی 1364 تا 1401 کاهش یافته و شاخص خردشدگی افزایش داشته است.
نتیجه‌گیری: مناطق ساحلی دارای اکوسیستم های حیاتی هستند که مزایای محیطزیست، اقتصادی و اجتماعی متعددی را به همراه دارند. با این حال، توسعه سریع بنادر و فعالیتهای انسانی در سواحل کشور برای دستیابی به منافع اقتصادی بدون در نظر گرفتن برنامهریزی حفاظتی و پایش برای وضعیت اکوسیستمهای ساحلی میتواند تهدیدی جدی برای سلامتی این اکوسیستمهای ساحلی در بلند مدت باشد. یکی از مهم ترین پیامدهای تخریب اکوسیستمهای ساحلی کاهش تنوع زیستی است. براساس نتایج حاصل شده با وجود اینکه از سال 1385، برنامه های حفاظت و توسعه جنگلهای مانگرو ( کاشت نهال) مورد توجه قرار گرفته است، توسعه فعالیتهای انسان درنواحی ساحلی سبب تخریب و قطعه قطعه شدگی اراضی جنگلی مانگرو شده است. پیشنهاد میگردد به دلیل اهمیت ویژهای که این جنگلها دارند، برنامه ریزی حفاظتی و مدیریت با نظارت و دقت بیشتری انجام شود تا از تخریب بیشتر این مناطق در امتداد ساحل ممانعت شود. یافتههای حاصل از این پژوهش میتواند برای برنامهریزیهای مدیریتی و حفاظتی از اکوسیستمهای مانگرو در جنوب ایران مورد استفاده قرارگیرد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
