بهار و تابستان                   برگشت به فهرست مقالات | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print


1- دانشگاه یاسوج
چکیده:   (739 مشاهده)
مقدمه و هدف:  مطالعه تنوع ژنتیکی و فنوتیپی برای فهم میزان سازگاری گونه­ های جنگلی در برابر تنش ­های محیطی مانند تغییرات اقلیمی بسیار مهم و ضروری است و می­ تواند سبب حفاظت منابع ژنی، احیاء و اصلاح درختان جنگلی گردد. بلوط ایرانی به عنوان گونه غالب جنگل­ های زاگرس دارای ارزش اکولوژیکی و اجتماعی بالایی است. بنابراین آزمایش‌های مبداء بذر که در آن بذر درختان مادری جمعیت‌های مناطق جغرافیایی مختلف در یک محیط آزمایشی کاشته می­شوند، می­تواند به عنوان ابزاری مناسب برای امکان مطالعه تنوع ژنتیکی تطبیقی ​​درون­ گونه­ ای مدنظر قرار گیرد.
مواد و روش‌ها: سه پرونانس از شمال غرب تا جنوب غرب زاگرس، بانه (شمالی)، خرم­آباد (میانی) و یاسوج (جنوبی) برای تحقیق انتخاب شدند. پرونانس خرم­آباد کمترین میزان بارندگی و متوسط دمای سالیانه را در بین پرونانس ­های مورد مطالعه داشت. بذور درختان مادری در پرونانس خرم­آباد از سه ارتفاع مختلف (پایین، میانی و بالا) و در پرونانس یاسوج از دو توده جنگلی (سپیدار و ده­برآفتاب) جمع­آوری گردیدند و  در مجموع 60 درخت مادری از کلیه پرونانس­ها انتخاب و بذور آنها در یک شرایط یکسان در منطقه یاسوج به طور تصادفی در آذرماه کاشته شد. پس از سبز شدن بذور در بهار سال بعد، صفات کمی و کیفی رویشی مانند ارتفاع، قطر، جحم، تعداد برگ، رویش قطری و ارتفاعی در طی تابستان، شادابی، خمیدگی، تعداد شاخه و زنده­مانی در نهالهای بلوط ایرانی در دو زمان خردادماه (قبل از فصل خشک) و اواخر مهرماه (پایان فصل رویش) اندازه­گیری و محاسبه شدند. سپس پارامترهای ژنتیکی کمی مانند درصد واریانس، وراثت­پذیری، تنوع ژنتیکی و فنوتیپی در سطح کل پرونانس­ها و هر پرونانس به طور جداگانه محاسبه و مقایسه شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که واریانس بین درختان مادری در صفات مختلف از 4/7 درصد در تعداد شاخه و خمیدگی تا 25 درصد برای حجم، شادابی و زنده­مانی نها­ل­ها وجود داشت. درصد واریانس صفات در پرونانس­های مختلف کمتر از درختان مادری بود و کمتر از 5 درصد به ترتیب در صفاتی مانند خمیدگی، رویش قطری و ارتفاعی در طی فصل خشک، تعداد شاخه، زنده­مانی و تعداد برگ نهال­ها مشاهده گردید. اما ارتفاع و حجم نهال به­ویژه در مهرماه دارای واریانس بالاتری در سطح پرونانس بودند (حدود 20%). میزان وراثت­پذیری نیز از 0/15  74/. در صفات مختلف مشاهده شد. کمترین و بیشترین میزان ضریب تنوع ژنتیکی به ترتیب در تعداد شاخه و درصد زنده­مانی مشاهده گردید، اما میزان تنوع فنوتیپی در صفات کیفی، رویش در طی فصل خشک، شادابی و زنده­مانی کمترین مقدار بود (کمتر از 0/05) و بیشترین آن در ارتفاع نهال مهرماه مشاهده شد (0/6). مقایسه بین پرونانس­های مختلف از نظر پارامترهای ژنتیکی محاسبه شده نیز نشان داد که همه صفات اندازه ­گیری ­شده در نهال به جز ارتفاع خردادماه دارای تفاوت زیادی از نظر وراثت­ پذیری، ضریب تنوع ژنتیکی و عملکرد بودند. میزان وراثت ­پذیری صفات رویشی در پرونانس­ های ارتفاع پایین خرم­آباد و سپیدار یاسوج از خرداد به مهرماه افزایش یافت اما در بقیه پرونانس ­ها برعکس بود. همچنین نهال­های پرونانس بانه از نظر صفات رویشی کمی مانند ارتفاع، قطر و حجم بالاترین مقادیر را بین پرونانس­های مورد مطالعه نشان دادند، اما عملکرد، تنوع ژنتیکی و وراثت­پذیری رویش در طی فصل خشک، شادابی و درصد زنده­مانی در این پرونانس نسبت به سایر پرونانس­ها  به­ویژه ارتفاع پایین خرم­ آباد کمتر بود. ارتفاعات میانی و بالا خرم­آباد نیز کمترین عملکرد، تنوع ژنتیکی و وراثت­پذیری را در اکثر صفات مورد بررسی بین پرونانس ­های مورد مطالعه نشان دادند. پرونانس ده­برآفتاب یاسوج نیز علی­رغم عملکرد رویشی و زنده­مانی پایین دارای تنوع ژنتیکی و وراثت­پذیری بالا بود، در حالی که جمعیت سپیدار یاسوج سازگاری بالاتر (از نظر درصد زنده­مانی) نشان داد اما تنوع ژنتیکی آن پایین­تر بود.  
 نتیجه­گیری: نتایج این تحقیق مشخص نمود که تفاوت ­های زیادی در بین پروونانس­ها از نظر تنوع فنوتیپی و ژنتیکی وجود دارد. صفات رویشی کمی مانند حجم نهال، قطر یقه و ارتفاع نهال­­های بلوط ایرانی به ­دلیل وراثت­ پذیری متوسط و بالا (بیشتر از 0/4) بر خلاف صفات کیفی مانند خمیدگی و تعداد شاخه می­ توانند برای گزینش اولیه نهال ­ها استفاده شوند. همچنین از آنجا که پرونانس­های ارتفاع پایین خرم­آباد درصد زنده­مانی بالا همراه با وراثت­پذیری و تنوع ژنتیکی بالا وجود داشت، بنابراین این پرونانس دارای سازگاری بالاتری نسبت به تغییرات اقلیمی است. بنابراین می­توان با جمع­ آوری بذر درختان مادری مناسب از آن سازگاری نهال ­ها و توده­ های جنگلی احیاء­شده در برابر تغییرات اقلیمی را در آینده افزایش داد. از طرف دیگر بر اساس نتایج این تحقیق می­توان بیان نمود که همواره جمعیت محلی شانس بیشتری برای استقرار و رویش ندارند و عوامل دیگری غیر از عوامل جغرافیایی مانند عوامل اقلیمی و بارندگی می­تواند موثر باشد. بنابراین پیشنهاد می­گردد تا در عملیات جنگل ­کاری بذور پرونانس­های مختلف بررسی گردد تا بهترین پرونانس برای هر منطقه مشخص گردد. همچنین با توجه به اینکه نتایج نشان داد که تفاوت ژنتیکی بین درختان مادری بیشتر از پرونانس است و نیز بالا بودن تنوع ژنتیکی در پرونانس ده­برآفتاب یاسوج و سازگاری آن با اقلیم یاسوج می­توان از بذر درختان مادری مناسب در آین پرونانس در برنامه احیاء جنگل­ های یاسوج استفاده نمود.
 
     
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: اکولوژی جنگل
دریافت: 1403/4/16 | پذیرش: 1403/5/29

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به بوم‏شناسی جنگل‏های ایران می‌باشد.

طراحی و برنامه نویسی: یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Ecology of Iranian Forest

Designed & Developed by: Yektaweb