بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
1- گروه جنگلداری، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
2- گروه جنگلداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
2- گروه جنگلداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
چکیده: (785 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: بلوط ایرانی به عنوان گونه غالب جنگل های زاگرس دارای ارزش بوم شناختی و اجتماعی بالایی است. مطالعه تنوع ژنتیکی و فنوتیپی برای فهم میزان سازگاری گونه های جنگلی در برابر تنش های محیطی مانند تغییرات اقلیمی بسیار مهم و ضروری است و می تواند سبب حفاظت منابع ژنی، احیاء و اصلاح درختان جنگلی گردد. یکی از راه های مطالعه تنوع ژنتیکی تطبیقی درون گونه ای، انجام آزمایش‌های مبداء بذر است که در آن بذر درختان مادری جمعیت‌های مناطق جغرافیایی مختلف در یک محیط آزمایشی کاشته می شوند.
مواد و روش‌ها: سه پروونانس از شمال غرب تا جنوب غرب زاگرس، بانه (شمالی)، خرم آباد (میانی) و یاسوج (جنوبی) برای تحقیق انتخاب شدند. پروونانس خرم آباد کمترین میزان بارندگی و متوسط دمای سالیانه را در بین پروونانس های مورد مطالعه داشت. بذور درختان مادری در پروونانس خرم آباد از سه ارتفاع مختلف (پایین، میانی و بالا) و در پروونانس یاسوج از دو توده جنگلی (سپیدار و ده برآفتاب) جمع آوری گردیدند و در مجموع 60 درخت مادری از کلیه پروونانس ها انتخاب و بذور آنها در یک شرایط یکسان در منطقه یاسوج به طور تصادفی در آذرماه کاشته شد. پس از سبز شدن بذور در بهار سال بعد، صفات کمّی و کیفی رویشی مانند ارتفاع، قطر، حجم، تعداد برگ، رویش قطری و ارتفاعی در طی تابستان، شادابی، خمیدگی، تعداد شاخه و زنده مانی در نهال های بلوط ایرانی در دو زمان خردادماه (قبل از فصل خشک) و اواخر مهرماه (پایان فصل رویش) اندازه گیری و محاسبه شدند. پارامترهای ژنتیکی کمّی مانند درصد واریانس، وراثت پذیری، تنوع ژنتیکی و فنوتیپی در سطح کل پروونانس ها و هر پروونانس به طور جداگانه محاسبه و مقایسه شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که واریانس بین درختان مادری در صفات مختلف از 4/7 درصد در تعداد شاخه و خمیدگی تا 25 درصد برای حجم، شادابی و زنده مانی نهال ها وجود داشت. درصد واریانس صفات در پروونانس های مختلف کمتر از درختان مادری بود و کمتر از 5 درصد به ترتیب در صفاتی مانند خمیدگی، رویش قطری و ارتفاعی در طی فصل خشک، تعداد شاخه، زنده مانی و تعداد برگ نهال ها مشاهده گردید. اما ارتفاع و حجم نهال به ویژه در مهرماه دارای واریانس بالاتری در سطح پروونانس بودند (حدود 20%). میزان وراثت پذیری نیز از 0/15 – 0/74 در صفات مختلف مشاهده شد. کمترین و بیشترین میزان ضریب تنوع ژنتیکی به ترتیب در تعداد شاخه و درصد زنده مانی مشاهده گردید، اما میزان تنوع فنوتیپی در صفات کیفی، رویش در طی فصل خشک، شادابی و زنده مانی کمترین مقدار بود (کمتر از 0/05) و بیشترین آن در ارتفاع نهال مهرماه مشاهده شد (0/6). مقایسه بین پروونانس های مختلف از نظر پارامترهای ژنتیکی محاسبه شده نیز نشان داد که همه صفات اندازه گیری شده در نهال، به جز ارتفاع خردادماه، دارای تفاوت زیادی از نظر وراثت پذیری، ضریب تنوع ژنتیکی و عملکرد بودند. میزان وراثت پذیری صفات رویشی در پروونانس های ارتفاع پایین خرم آباد و سپیدار یاسوج از خرداد به مهرماه افزایش یافت اما در بقیه پروونانس ها برعکس بود. همچنین، نهال های پروونانس بانه از نظر صفات رویشی کمی مانند ارتفاع، قطر و حجم بالاترین مقادیر را بین پروونانس های مورد مطالعه نشان دادند، اما عملکرد، تنوع ژنتیکی و وراثت پذیری رویش در طی فصل خشک، شادابی و درصد زنده مانی در این پروونانس نسبت به سایر پروونانس ها به ویژه ارتفاع پایین خرم آباد کمتر بود. ارتفاعات میانی و بالای خرم آباد نیز کمترین عملکرد، تنوع ژنتیکی و وراثت پذیری را در اکثر صفات مورد بررسی بین پروونانس های مورد مطالعه نشان دادند. پروونانس ده برآفتاب یاسوج نیز علیرغم عملکرد رویشی و زنده مانی پایین دارای تنوع ژنتیکی و وراثت پذیری بالا بود، در حالی که جمعیت سپیدار یاسوج سازگاری بالاتر (از نظر درصد زنده مانی) نشان داد اما تنوع ژنتیکی آن پایین تر بود.
نتیجه گیری: نتایج این تحقیق مشخص می کند که تفاوت های زیادی در بین پروونانس ها از نظر تنوع فنوتیپی و ژنتیکی وجود دارد. صفات رویشی کمّی مانند حجم نهال، قطر یقه و ارتفاع نهال های بلوط ایرانی به دلیل وراثت پذیری متوسط و بالا (بیشتر از 0/4) بر خلاف صفات کیفی، مانند خمیدگی و تعداد شاخه، می توانند برای گزینش اولیه نهال ها استفاده شوند. همچنین، از آنجا که نهال های پروونانس ارتفاع پایین خرم آباد درصد زنده مانی بالا همراه با وراثت پذیری و تنوع ژنتیکی بالا در محل کاشت خشک تر (یاسوج) داشتند، بنابراین به نظر می رسد این پروونانس دارای سازگاری بالاتری نسبت به تغییرات اقلیمی است و می توان با جمع آوری بذر درختان مادری مناسب از آن، سازگاری نهال ها و توده های جنگلی احیاء شده در برابر تغییرات اقلیمی را در آینده افزایش داد. از طرف دیگر، بر اساس نتایج این تحقیق می توان بیان نمود که همواره جمعیت محلی شانس بیشتری برای استقرار و رویش ندارند و عوامل دیگری غیر از عوامل جغرافیایی، مانند عوامل اقلیمی و بارندگی، می توانند مؤثر باشند. بنابراین، پیشنهاد می گردد تا در عملیات جنگل کاری، بذور پروونانس های مختلف بررسی شوند تا بهترین پروونانس برای هر منطقه مشخص گردد. همچنین، با توجه به این که نتایج نشانگر تفاوت ژنتیکی بین درختان مادری بیشتر از پروونانس است و نیز بالا بودن تنوع ژنتیکی در پروونانس ده برآفتاب یاسوج و سازگاری آن با اقلیم یاسوج، می توان از بذر درختان مادری مناسب در این پروونانس در برنامه احیاء جنگل های یاسوج استفاده نمود.
مقدمه و هدف: بلوط ایرانی به عنوان گونه غالب جنگل های زاگرس دارای ارزش بوم شناختی و اجتماعی بالایی است. مطالعه تنوع ژنتیکی و فنوتیپی برای فهم میزان سازگاری گونه های جنگلی در برابر تنش های محیطی مانند تغییرات اقلیمی بسیار مهم و ضروری است و می تواند سبب حفاظت منابع ژنی، احیاء و اصلاح درختان جنگلی گردد. یکی از راه های مطالعه تنوع ژنتیکی تطبیقی درون گونه ای، انجام آزمایش‌های مبداء بذر است که در آن بذر درختان مادری جمعیت‌های مناطق جغرافیایی مختلف در یک محیط آزمایشی کاشته می شوند.
مواد و روش‌ها: سه پروونانس از شمال غرب تا جنوب غرب زاگرس، بانه (شمالی)، خرم آباد (میانی) و یاسوج (جنوبی) برای تحقیق انتخاب شدند. پروونانس خرم آباد کمترین میزان بارندگی و متوسط دمای سالیانه را در بین پروونانس های مورد مطالعه داشت. بذور درختان مادری در پروونانس خرم آباد از سه ارتفاع مختلف (پایین، میانی و بالا) و در پروونانس یاسوج از دو توده جنگلی (سپیدار و ده برآفتاب) جمع آوری گردیدند و در مجموع 60 درخت مادری از کلیه پروونانس ها انتخاب و بذور آنها در یک شرایط یکسان در منطقه یاسوج به طور تصادفی در آذرماه کاشته شد. پس از سبز شدن بذور در بهار سال بعد، صفات کمّی و کیفی رویشی مانند ارتفاع، قطر، حجم، تعداد برگ، رویش قطری و ارتفاعی در طی تابستان، شادابی، خمیدگی، تعداد شاخه و زنده مانی در نهال های بلوط ایرانی در دو زمان خردادماه (قبل از فصل خشک) و اواخر مهرماه (پایان فصل رویش) اندازه گیری و محاسبه شدند. پارامترهای ژنتیکی کمّی مانند درصد واریانس، وراثت پذیری، تنوع ژنتیکی و فنوتیپی در سطح کل پروونانس ها و هر پروونانس به طور جداگانه محاسبه و مقایسه شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که واریانس بین درختان مادری در صفات مختلف از 4/7 درصد در تعداد شاخه و خمیدگی تا 25 درصد برای حجم، شادابی و زنده مانی نهال ها وجود داشت. درصد واریانس صفات در پروونانس های مختلف کمتر از درختان مادری بود و کمتر از 5 درصد به ترتیب در صفاتی مانند خمیدگی، رویش قطری و ارتفاعی در طی فصل خشک، تعداد شاخه، زنده مانی و تعداد برگ نهال ها مشاهده گردید. اما ارتفاع و حجم نهال به ویژه در مهرماه دارای واریانس بالاتری در سطح پروونانس بودند (حدود 20%). میزان وراثت پذیری نیز از 0/15 – 0/74 در صفات مختلف مشاهده شد. کمترین و بیشترین میزان ضریب تنوع ژنتیکی به ترتیب در تعداد شاخه و درصد زنده مانی مشاهده گردید، اما میزان تنوع فنوتیپی در صفات کیفی، رویش در طی فصل خشک، شادابی و زنده مانی کمترین مقدار بود (کمتر از 0/05) و بیشترین آن در ارتفاع نهال مهرماه مشاهده شد (0/6). مقایسه بین پروونانس های مختلف از نظر پارامترهای ژنتیکی محاسبه شده نیز نشان داد که همه صفات اندازه گیری شده در نهال، به جز ارتفاع خردادماه، دارای تفاوت زیادی از نظر وراثت پذیری، ضریب تنوع ژنتیکی و عملکرد بودند. میزان وراثت پذیری صفات رویشی در پروونانس های ارتفاع پایین خرم آباد و سپیدار یاسوج از خرداد به مهرماه افزایش یافت اما در بقیه پروونانس ها برعکس بود. همچنین، نهال های پروونانس بانه از نظر صفات رویشی کمی مانند ارتفاع، قطر و حجم بالاترین مقادیر را بین پروونانس های مورد مطالعه نشان دادند، اما عملکرد، تنوع ژنتیکی و وراثت پذیری رویش در طی فصل خشک، شادابی و درصد زنده مانی در این پروونانس نسبت به سایر پروونانس ها به ویژه ارتفاع پایین خرم آباد کمتر بود. ارتفاعات میانی و بالای خرم آباد نیز کمترین عملکرد، تنوع ژنتیکی و وراثت پذیری را در اکثر صفات مورد بررسی بین پروونانس های مورد مطالعه نشان دادند. پروونانس ده برآفتاب یاسوج نیز علیرغم عملکرد رویشی و زنده مانی پایین دارای تنوع ژنتیکی و وراثت پذیری بالا بود، در حالی که جمعیت سپیدار یاسوج سازگاری بالاتر (از نظر درصد زنده مانی) نشان داد اما تنوع ژنتیکی آن پایین تر بود.
نتیجه گیری: نتایج این تحقیق مشخص می کند که تفاوت های زیادی در بین پروونانس ها از نظر تنوع فنوتیپی و ژنتیکی وجود دارد. صفات رویشی کمّی مانند حجم نهال، قطر یقه و ارتفاع نهال های بلوط ایرانی به دلیل وراثت پذیری متوسط و بالا (بیشتر از 0/4) بر خلاف صفات کیفی، مانند خمیدگی و تعداد شاخه، می توانند برای گزینش اولیه نهال ها استفاده شوند. همچنین، از آنجا که نهال های پروونانس ارتفاع پایین خرم آباد درصد زنده مانی بالا همراه با وراثت پذیری و تنوع ژنتیکی بالا در محل کاشت خشک تر (یاسوج) داشتند، بنابراین به نظر می رسد این پروونانس دارای سازگاری بالاتری نسبت به تغییرات اقلیمی است و می توان با جمع آوری بذر درختان مادری مناسب از آن، سازگاری نهال ها و توده های جنگلی احیاء شده در برابر تغییرات اقلیمی را در آینده افزایش داد. از طرف دیگر، بر اساس نتایج این تحقیق می توان بیان نمود که همواره جمعیت محلی شانس بیشتری برای استقرار و رویش ندارند و عوامل دیگری غیر از عوامل جغرافیایی، مانند عوامل اقلیمی و بارندگی، می توانند مؤثر باشند. بنابراین، پیشنهاد می گردد تا در عملیات جنگل کاری، بذور پروونانس های مختلف بررسی شوند تا بهترین پروونانس برای هر منطقه مشخص گردد. همچنین، با توجه به این که نتایج نشانگر تفاوت ژنتیکی بین درختان مادری بیشتر از پروونانس است و نیز بالا بودن تنوع ژنتیکی در پروونانس ده برآفتاب یاسوج و سازگاری آن با اقلیم یاسوج، می توان از بذر درختان مادری مناسب در این پروونانس در برنامه احیاء جنگل های یاسوج استفاده نمود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
