بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
معصومه ایزدی*1، هاشم حبشی1، فاطمه رفیعی1، شهره کاظمی1
1- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
چکیده: (645 مشاهده)
مقدمه و هدف: کرمهای خاکی، که بخش عمده‌ای از زیست‌توده بی‌مهرگان خاک را تشکیل می‌دهند، نقش اساسی در بهبود ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک ایفا می‌کنند. این جانداران با تغییر ساختار خاک و تجزیه مواد آلی، موجب بهبود عملکرد بومسازگان و افزایش تولید اولیه می‌شوند. کرمهایخاکی براساس رفتار و تغذیه به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کرمهای اپیژئیک، آنسیک و اندوژئیک اشاره کرد علاوه بر این، برخی کرم‌ها مانند گونه‌های درخت‌زی و زیر پوست‌زی در زیستگاه‌های غیرمعمول نیز زندگی می‌کنند. هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر خشکه‌دارها بر تنوع زیستی، فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی زیرپوستزی در جنگل‌های شرق هیرکانی است. در این راستا، شناسایی و طبقه‌بندی انواع کرمهای خاکی موجود در زیرپوست خشکه‌دارها (چهار گونه) انجام و تلاش شد تا تأثیر گونه‌های مختلف خشکهدار و درجات پوسیدگی آن‌ها را بر شاخص‌های مختلف تنوع زیستی و یکنواختی کرمهایخاکی تحلیل شود. همچنین، با بررسی و مقایسه فراوانی و زیتوده کرمهایخاکی در زیر تاج‌پوشش جنگل و روشنه‌ها سعی شد تا تاثیر موقعیتهای مکانی مختلف در جنگل‌های معتدله خزان‌کننده شرق هیرکانی مورد ارزیابی قرار گیرد
مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در سری یک طرح جنگل‌داری دکتر بهرام‌نیا واقع در جنگل‌های شرق هیرکانی قرار دارد، این پژوهش در پارسلهای1، 4، 7، 8، 31 و32 انجام شد، این پارسلها به ترتیب شامل تیپ های پوشش درختی بلوط- ممرز، بلوط- ممرز، ممرز _انجیلی، ممرز_ انجیلی، راش_ممرز و راش_ممرز می باشند. در این مطالعه، 119 نمونه از خشکه‌دارهای افتاده از چهار گونه راش، ممرز، بلوط و انجیلی به صورت تصادفی از زیر تاج پوشش جنگل و روشنه‌ها در دو ارتفاع 150 و 950 متری انتخاب و بر اساس ویژگی‌های فیزیکی به چهار درجه پوسیدگی تقسیم شدند. پس از جداسازی پوست با چاقوی تیز، کرمهای خاکی زیر آن جمع‌آوری و ابتدا در اتانول 15 و سپس 75 درصد نگهداری شده و بعد از یک روز به محلول فرمالین 4 درصد منتقل شدند. شناسایی کرم‌ها تا سطح جنس با کلیدهای شناسایی موجود انجام شد و سپس اندازه‌گیری زیتوده پس از خشک شدن 48 ساعته در آون با دقت 0.0001 گرم انجام شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها شامل محاسبه شاخص‌های تنوع (شانون و سیمپسون)، یکنواختی (پایلو) و غنا (مارگالف و منهنیک) برای بررسی تنوع کرمهای خاکی انجام شد. بررسی شاخص‌های تنوع با استفاده از نرم‌افزار PAST(3.04) و آزمون‌های آماری نیز برای بررسی تنوع ،فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی بین متغیرها با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافتهها: در بررسی چهار گونه خشکهدار (ممرز، راش، بلوط و انجیلی)، چهار جنس کرم خاکی زیرپوستزی شاملEisenia, Dendrobaena, Dendrodrillus, Apporecoeda با درصد فراوانی به ترتیب 32، 20/46، 45/94و 1/60 شناسایی شدند. قابل ذکر است بیشترین فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی زیرپوستزی، مربوط به جنس Eisenia بود که در خشکهدار ممرز مشاهده شد.
تأثیر گونه های خشکهدار بر تنوع زیستی کرمهای خاکی زیرپوستزی معنادار بوده است، اما تفاوت معناداری در فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی دیده نشده است. بیشترین مقدار شاخص تنوع شانون و سیمپسون در گونه بلوط (0/16 و 0/23) و کمترین مقدار این شاخص ها در گونه انجیلی (0/02 و 0/03) مشاهده شد. همچنین، در گونه ممرز و انجیلی بیشترین و کمترین شاخص غنای مارگالف با مقادیر بهترتیب 0/14 و 0/01 مشاهده شد. شایان ذکر است بیشترین فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی زیرپوستزی به ترتیب مربوط به گونه‌های ممرز، بلوط، راش و انجیلی بوده است. شاخص‌های یکنواختی پایلو و غنای منهنیک در مراحل مختلف پوسیدگی خشکه‌دارها تفاوت معناداری نشان داده‌اند. بیشترین مقادیر شاخص‌های تنوع شانون(0/34)، غنای منهنیک(0/32) و مارگالف(0/24) در خشکه‌دارهای گونه ممرز با درجه پوسیدگی ۲ مشاهده شد، به طوری که تمام شاخص‌های تنوع زیستی بررسی‌شده در بین درجات مختلف پوسیدگی این گونه تفاوت معناداری داشتند. نتایج تحلیل واریانس نیز نشان داد که درجه پوسیدگی تاثیر معناداری بر فراوانی زیتوده کرمهای خاکی زیرپوستزی دارد. بیشترین و کمترین فراوانی و زیتوده کرمهایخاکی زیرپوستزی به ترتیب در درجات پوسیدگی ۳ و ۱ مشاهده شده است.
نتیجه گیری: در بین متغیرهای این پژوهش شامل نوع گونه خشکه دار، درجه پوسیدگی خشکهدار، موقعیت قرارگیری زیرتاج پوشش جنگل یا روشنههای تاجی و ارتفاع از سطح دریا تنها درجه پوسیدگی خشکهدار بر تغییرات فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی زیرپوست زی تاثیر معنیدار داشته است. این موضوع نشان میدهد بر خلاف خاکهای جنگلی که پراکنش عمودی و افقی کرمهایخاکی در آن بسیار متنوع است کرمهایخاکی زیرپوستزی پراکنش نسبتا یکنواختی دارد که نشاندهنده شرایط همگن و مناسب زیرپوست خشکهدار برای زیست کرمخاکی است. با توجه به وقوع تغییرات اقلیمی از یکسو و آشفتگی‌های ناشی از دخالتهای انسانی به نظر میرسد نگهداری هر نوع خشکهدار در هر دامنه ارتفاع از سطح دریا و موقعیتهای تاج پوشش متفاوت قادر است به حفظ تنوع زیستی کرمهایخاکی کمک شایان توجهی نماید.
مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در سری یک طرح جنگل‌داری دکتر بهرام‌نیا واقع در جنگل‌های شرق هیرکانی قرار دارد، این پژوهش در پارسلهای1، 4، 7، 8، 31 و32 انجام شد، این پارسلها به ترتیب شامل تیپ های پوشش درختی بلوط- ممرز، بلوط- ممرز، ممرز _انجیلی، ممرز_ انجیلی، راش_ممرز و راش_ممرز می باشند. در این مطالعه، 119 نمونه از خشکه‌دارهای افتاده از چهار گونه راش، ممرز، بلوط و انجیلی به صورت تصادفی از زیر تاج پوشش جنگل و روشنه‌ها در دو ارتفاع 150 و 950 متری انتخاب و بر اساس ویژگی‌های فیزیکی به چهار درجه پوسیدگی تقسیم شدند. پس از جداسازی پوست با چاقوی تیز، کرمهای خاکی زیر آن جمع‌آوری و ابتدا در اتانول 15 و سپس 75 درصد نگهداری شده و بعد از یک روز به محلول فرمالین 4 درصد منتقل شدند. شناسایی کرم‌ها تا سطح جنس با کلیدهای شناسایی موجود انجام شد و سپس اندازه‌گیری زیتوده پس از خشک شدن 48 ساعته در آون با دقت 0.0001 گرم انجام شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها شامل محاسبه شاخص‌های تنوع (شانون و سیمپسون)، یکنواختی (پایلو) و غنا (مارگالف و منهنیک) برای بررسی تنوع کرمهای خاکی انجام شد. بررسی شاخص‌های تنوع با استفاده از نرم‌افزار PAST(3.04) و آزمون‌های آماری نیز برای بررسی تنوع ،فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی بین متغیرها با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافتهها: در بررسی چهار گونه خشکهدار (ممرز، راش، بلوط و انجیلی)، چهار جنس کرم خاکی زیرپوستزی شاملEisenia, Dendrobaena, Dendrodrillus, Apporecoeda با درصد فراوانی به ترتیب 32، 20/46، 45/94و 1/60 شناسایی شدند. قابل ذکر است بیشترین فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی زیرپوستزی، مربوط به جنس Eisenia بود که در خشکهدار ممرز مشاهده شد.
تأثیر گونه های خشکهدار بر تنوع زیستی کرمهای خاکی زیرپوستزی معنادار بوده است، اما تفاوت معناداری در فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی دیده نشده است. بیشترین مقدار شاخص تنوع شانون و سیمپسون در گونه بلوط (0/16 و 0/23) و کمترین مقدار این شاخص ها در گونه انجیلی (0/02 و 0/03) مشاهده شد. همچنین، در گونه ممرز و انجیلی بیشترین و کمترین شاخص غنای مارگالف با مقادیر بهترتیب 0/14 و 0/01 مشاهده شد. شایان ذکر است بیشترین فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی زیرپوستزی به ترتیب مربوط به گونه‌های ممرز، بلوط، راش و انجیلی بوده است. شاخص‌های یکنواختی پایلو و غنای منهنیک در مراحل مختلف پوسیدگی خشکه‌دارها تفاوت معناداری نشان داده‌اند. بیشترین مقادیر شاخص‌های تنوع شانون(0/34)، غنای منهنیک(0/32) و مارگالف(0/24) در خشکه‌دارهای گونه ممرز با درجه پوسیدگی ۲ مشاهده شد، به طوری که تمام شاخص‌های تنوع زیستی بررسی‌شده در بین درجات مختلف پوسیدگی این گونه تفاوت معناداری داشتند. نتایج تحلیل واریانس نیز نشان داد که درجه پوسیدگی تاثیر معناداری بر فراوانی زیتوده کرمهای خاکی زیرپوستزی دارد. بیشترین و کمترین فراوانی و زیتوده کرمهایخاکی زیرپوستزی به ترتیب در درجات پوسیدگی ۳ و ۱ مشاهده شده است.
نتیجه گیری: در بین متغیرهای این پژوهش شامل نوع گونه خشکه دار، درجه پوسیدگی خشکهدار، موقعیت قرارگیری زیرتاج پوشش جنگل یا روشنههای تاجی و ارتفاع از سطح دریا تنها درجه پوسیدگی خشکهدار بر تغییرات فراوانی و زیتوده کرمهای خاکی زیرپوست زی تاثیر معنیدار داشته است. این موضوع نشان میدهد بر خلاف خاکهای جنگلی که پراکنش عمودی و افقی کرمهایخاکی در آن بسیار متنوع است کرمهایخاکی زیرپوستزی پراکنش نسبتا یکنواختی دارد که نشاندهنده شرایط همگن و مناسب زیرپوست خشکهدار برای زیست کرمخاکی است. با توجه به وقوع تغییرات اقلیمی از یکسو و آشفتگی‌های ناشی از دخالتهای انسانی به نظر میرسد نگهداری هر نوع خشکهدار در هر دامنه ارتفاع از سطح دریا و موقعیتهای تاج پوشش متفاوت قادر است به حفظ تنوع زیستی کرمهایخاکی کمک شایان توجهی نماید.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
