بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
معصومه ایزدی*1، هاشم حبشی2، فاطمه رفیعی3، شهره کاظمی4
1- دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران،
2- گروه جنگل شناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
3- دانشکده علوم جنگل ، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
4- دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
2- گروه جنگل شناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
3- دانشکده علوم جنگل ، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
4- دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
چکیده: (698 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: کرم‌های خاکی، که بخش عمده‌ای از زیست‌توده بی‌مهرگان خاک را تشکیل می‌دهند، نقش اساسی در بهبود ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک ایفا می‌کنند. این جانداران با تغییر ساختار خاک و تجزیه مواد آلی، موجب بهبود عملکرد بوم سازگان و افزایش تولید اولیه می‌شوند. کرم‌های خاکی براساس رفتار و تغذیه به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کرم‌های اپیژئیک، آنسیک و اندوژئیک اشاره کرد. علاوه‌بر این، برخی کرم‌ها، مانند گونه‌های درخت‌زی و زیر پوست‌زی، در زیستگاه‌های غیرمعمول زندگی می‌کنند. هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر خشکه‌دارها بر تنوع زیستی، فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی در جنگل‌های شرق هیرکانی است. در این راستا، شناسایی و طبقه‌بندی انواع کرم‌های خاکی موجود در زیرپوست خشکه‌دارها (چهار گونه) انجام و تلاش شد تا تأثیر گونه‌های مختلف خشکه‌دار و درجات پوسیدگی آن‌ها بر شاخص‌های مختلف تنوع زیستی و یکنواختی کرم‌های خاکی تحلیل شود. هم‌چنین، با بررسی و مقایسه فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی در زیر تاج‌پوشش جنگل و روشنه‌ها سعی شد تا تأثیر موقعیت‌های مکانی مختلف در جنگل‌های معتدله خزان‌کننده شرق هیرکانی مورد ارزیابی قرار گیرد.
مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در سری یک طرح جنگل‌داری دکتر بهرام‌نیا واقع در جنگل‌های شرق هیرکانی قرار دارد. این پژوهش در پارسل های 1، 4، 7، 8، 31 و32 انجام شد، این پارسل ها به ترتیب شامل تیپ های پوشش درختی بلوط- ممرز، بلوط- ممرز، ممرز _انجیلی، ممرز_ انجیلی، راش_ممرز و راش_ممرز هستند. در این مطالعه، 119 نمونه از خشکه‌دارهای افتاده از چهار گونه راش، ممرز، بلوط و انجیلی به صورت تصادفی از زیر تاج‌پوشش جنگل و روشنه‌ها در دو ارتفاع 150 و 950 متری انتخاب و بر اساس ویژگی‌های فیزیکی به چهار درجه پوسیدگی تقسیم شدند. پس از جداسازی پوست با چاقوی تیز، کرم‌های خاکی زیر آن جمع‌آوری و ابتدا در اتانول 15 و سپس 75 درصد نگهداری، و بعد از یک روز به محلول فرمالین 4 درصد منتقل شدند. کرم‌ها تا سطح جنس با کلیدهای شناسایی موجود شناسایی شدند و سپس زی‌توده پس از خشک‌شدن 48 ساعته در آون با دقت 0/0001 گرم اندازه‌گیری شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها شامل محاسبه شاخص‌های تنوع (شانون و سیمپسون)، یکنواختی (پایلو) و غنا (مارگالف و منهنیک) برای بررسی تنوع کرم‌های خاکی انجام شد. بررسی شاخص‌های تنوع با استفاده از نرم‌افزار PAST(3.04) و آزمون‌های آماری نیز برای بررسی تنوع، فراوانی و زی‌توده کرم های خاکی بین متغیرها با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافته ها: در بررسی چهار گونه خشکه دار (ممرز، راش، بلوط و انجیلی)، چهار جنس کرم خاکی زیرپوست‌زی شاملEisenia, Dendrobaena, Dendrodrillus, و Apporecoeda با درصدهای فراوانی به ترتیب 32، 20/46، 45/94 و 1/60 شناسایی شدند. قابل ذکر است که بیشترین فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی، مربوط به جنس Eisenia بود که در خشکه‌دار ممرز مشاهده شد. تأثیر گونه های خشکه‌دار بر تنوع زیستی کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی معنادار بود، اما تفاوت معناداری در فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی دیده نشد. بیشترین مقادیر شاخص‌های تنوع شانون و سیمپسون در گونه بلوط (0/16 و 0/23) و کمترین مقادیر این شاخص ها در گونه انجیلی (0/02 و 0/03) مشاهده شد. هم‌چنین، در گونه ممرز و انجیلی بیشترین و کمترین شاخص غنای مارگالف با مقادیر به ترتیب 0/14 و 0/01 مشاهده شد. شایان ذکر است که بیشترین فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی به ترتیب مربوط به گونه‌های ممرز، بلوط، راش و انجیلی بود. شاخص‌های یکنواختی پایلو و غنای منهنیک در مراحل مختلف پوسیدگی خشکه‌دارها تفاوت معناداری نشان دادند. بیشترین مقادیر شاخص‌های تنوع شانون (0/34)، غنای منهنیک (0/32) و مارگالف (0/24) در خشکه‌دارهای گونه ممرز با درجه پوسیدگی ۲ مشاهده شد، به طوریکه تمام شاخص‌های تنوع زیستی بررسی‌شده در بین درجات مختلف پوسیدگی این گونه تفاوت معناداری داشتند. نتایج تحلیل واریانس نیز نشان داد که درجه پوسیدگی تاثیر معناداری بر فراوانی زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی داشت. بیشترین و کمترین فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی به ترتیب در درجات پوسیدگی ۳ و ۱ مشاهده شدند.
نتیجه گیری: در بین متغیرهای این پژوهش، شامل نوع گونه خشکه دار، درجه پوسیدگی خشکه دار، موقعیت قرارگیری زیرتاج‌پوشش جنگل یا روشنه های تاجی و ارتفاع از سطح دریا، تنها درجه پوسیدگی خشکه دار بر تغییرات فراوانی و زی‌توده کرم های خاکی زیرپوست‌زی تاثیر معنی دار داشت. این موضوع نشان میدهد که بر خلاف خاک های جنگلی، که پراکنش عمودی و افقی کرم های خاکی در آن بسیار متنوع است، کرم های خاکی زیرپوست‌زی پراکنش نسبتاً یکنواختی دارند که نشان‌دهنده شرایط همگن و مناسب زیرپوست خشکه دار برای زیست کرم خاکی است. با توجه به وقوع تغییرات اقلیمی از یک سو و آشفتگی‌های ناشی از دخالت های انسانی به نظر می رسد که نگهداری هر نوع خشکه دار در هر دامنه ارتفاع از سطح دریا و موقعیت های تاج پوشش متفاوت قادر است به حفظ تنوع زیستی کرم های خاکی کمک شایان توجهی نماید.
مقدمه و هدف: کرم‌های خاکی، که بخش عمده‌ای از زیست‌توده بی‌مهرگان خاک را تشکیل می‌دهند، نقش اساسی در بهبود ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک ایفا می‌کنند. این جانداران با تغییر ساختار خاک و تجزیه مواد آلی، موجب بهبود عملکرد بوم سازگان و افزایش تولید اولیه می‌شوند. کرم‌های خاکی براساس رفتار و تغذیه به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کرم‌های اپیژئیک، آنسیک و اندوژئیک اشاره کرد. علاوه‌بر این، برخی کرم‌ها، مانند گونه‌های درخت‌زی و زیر پوست‌زی، در زیستگاه‌های غیرمعمول زندگی می‌کنند. هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر خشکه‌دارها بر تنوع زیستی، فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی در جنگل‌های شرق هیرکانی است. در این راستا، شناسایی و طبقه‌بندی انواع کرم‌های خاکی موجود در زیرپوست خشکه‌دارها (چهار گونه) انجام و تلاش شد تا تأثیر گونه‌های مختلف خشکه‌دار و درجات پوسیدگی آن‌ها بر شاخص‌های مختلف تنوع زیستی و یکنواختی کرم‌های خاکی تحلیل شود. هم‌چنین، با بررسی و مقایسه فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی در زیر تاج‌پوشش جنگل و روشنه‌ها سعی شد تا تأثیر موقعیت‌های مکانی مختلف در جنگل‌های معتدله خزان‌کننده شرق هیرکانی مورد ارزیابی قرار گیرد.
مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در سری یک طرح جنگل‌داری دکتر بهرام‌نیا واقع در جنگل‌های شرق هیرکانی قرار دارد. این پژوهش در پارسل های 1، 4، 7، 8، 31 و32 انجام شد، این پارسل ها به ترتیب شامل تیپ های پوشش درختی بلوط- ممرز، بلوط- ممرز، ممرز _انجیلی، ممرز_ انجیلی، راش_ممرز و راش_ممرز هستند. در این مطالعه، 119 نمونه از خشکه‌دارهای افتاده از چهار گونه راش، ممرز، بلوط و انجیلی به صورت تصادفی از زیر تاج‌پوشش جنگل و روشنه‌ها در دو ارتفاع 150 و 950 متری انتخاب و بر اساس ویژگی‌های فیزیکی به چهار درجه پوسیدگی تقسیم شدند. پس از جداسازی پوست با چاقوی تیز، کرم‌های خاکی زیر آن جمع‌آوری و ابتدا در اتانول 15 و سپس 75 درصد نگهداری، و بعد از یک روز به محلول فرمالین 4 درصد منتقل شدند. کرم‌ها تا سطح جنس با کلیدهای شناسایی موجود شناسایی شدند و سپس زی‌توده پس از خشک‌شدن 48 ساعته در آون با دقت 0/0001 گرم اندازه‌گیری شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها شامل محاسبه شاخص‌های تنوع (شانون و سیمپسون)، یکنواختی (پایلو) و غنا (مارگالف و منهنیک) برای بررسی تنوع کرم‌های خاکی انجام شد. بررسی شاخص‌های تنوع با استفاده از نرم‌افزار PAST(3.04) و آزمون‌های آماری نیز برای بررسی تنوع، فراوانی و زی‌توده کرم های خاکی بین متغیرها با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافته ها: در بررسی چهار گونه خشکه دار (ممرز، راش، بلوط و انجیلی)، چهار جنس کرم خاکی زیرپوست‌زی شاملEisenia, Dendrobaena, Dendrodrillus, و Apporecoeda با درصدهای فراوانی به ترتیب 32، 20/46، 45/94 و 1/60 شناسایی شدند. قابل ذکر است که بیشترین فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی، مربوط به جنس Eisenia بود که در خشکه‌دار ممرز مشاهده شد. تأثیر گونه های خشکه‌دار بر تنوع زیستی کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی معنادار بود، اما تفاوت معناداری در فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی دیده نشد. بیشترین مقادیر شاخص‌های تنوع شانون و سیمپسون در گونه بلوط (0/16 و 0/23) و کمترین مقادیر این شاخص ها در گونه انجیلی (0/02 و 0/03) مشاهده شد. هم‌چنین، در گونه ممرز و انجیلی بیشترین و کمترین شاخص غنای مارگالف با مقادیر به ترتیب 0/14 و 0/01 مشاهده شد. شایان ذکر است که بیشترین فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی به ترتیب مربوط به گونه‌های ممرز، بلوط، راش و انجیلی بود. شاخص‌های یکنواختی پایلو و غنای منهنیک در مراحل مختلف پوسیدگی خشکه‌دارها تفاوت معناداری نشان دادند. بیشترین مقادیر شاخص‌های تنوع شانون (0/34)، غنای منهنیک (0/32) و مارگالف (0/24) در خشکه‌دارهای گونه ممرز با درجه پوسیدگی ۲ مشاهده شد، به طوریکه تمام شاخص‌های تنوع زیستی بررسی‌شده در بین درجات مختلف پوسیدگی این گونه تفاوت معناداری داشتند. نتایج تحلیل واریانس نیز نشان داد که درجه پوسیدگی تاثیر معناداری بر فراوانی زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی داشت. بیشترین و کمترین فراوانی و زی‌توده کرم‌های خاکی زیرپوست‌زی به ترتیب در درجات پوسیدگی ۳ و ۱ مشاهده شدند.
نتیجه گیری: در بین متغیرهای این پژوهش، شامل نوع گونه خشکه دار، درجه پوسیدگی خشکه دار، موقعیت قرارگیری زیرتاج‌پوشش جنگل یا روشنه های تاجی و ارتفاع از سطح دریا، تنها درجه پوسیدگی خشکه دار بر تغییرات فراوانی و زی‌توده کرم های خاکی زیرپوست‌زی تاثیر معنی دار داشت. این موضوع نشان میدهد که بر خلاف خاک های جنگلی، که پراکنش عمودی و افقی کرم های خاکی در آن بسیار متنوع است، کرم های خاکی زیرپوست‌زی پراکنش نسبتاً یکنواختی دارند که نشان‌دهنده شرایط همگن و مناسب زیرپوست خشکه دار برای زیست کرم خاکی است. با توجه به وقوع تغییرات اقلیمی از یک سو و آشفتگی‌های ناشی از دخالت های انسانی به نظر می رسد که نگهداری هر نوع خشکه دار در هر دامنه ارتفاع از سطح دریا و موقعیت های تاج پوشش متفاوت قادر است به حفظ تنوع زیستی کرم های خاکی کمک شایان توجهی نماید.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
