بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
حسین پورحسین1 
، حسن اکبری*1 ، علی اصغر فیروزجائیان2 ، مجید لطفعلیان1 ، اصغر فلاح1
، حسن اکبری*1 ، علی اصغر فیروزجائیان2 ، مجید لطفعلیان1 ، اصغر فلاح1
1- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
2- دانشگاه مازندران
2- دانشگاه مازندران
چکیده: (311 مشاهده)
سابقه و هدف: تخریب منابع محیط زیستی یکی از چالش های جدی جوامع امروزیست. اما به نظر تخریب برخی از این منابع در کشورهای در حال توسعه بیشتر است. جنگلها به عنوان یکی از منابع محیط زیستی به خصوص در کشور ما دائماً در حال تخریب می باشد و قاچاق چوب به عنوان یکی از شیوه های معمول جنگل زدائی به خصوص در جنگلهای شمال کشور به حساب می‌آید. قطع غیر مجاز چوب آلات جنگلی و پدیده قاچاق آنها از معضلات پیچیده منابع طبیعی در ایران است. تخریب جنگل از طریق قاچاق چوب پیامدهای جبران ناپذیری برای بخشهای دیگر محیط‌زیست دارد، لذا بررسی زمینه هایی که منجر به قاچاق چوب می شود از اهمیت ویژهای برخوردار است. به هرحال با توجه به اهمیت موضوع قاچاق چوب و متعاقب آن تخریب جنگل، می‌توان نتیجه گرفت که این موضوع دارای زمینه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که شناخت این عوامل و زمینه‌ها راه را برای برنامه ریزی مناسب در جهت حفظ و ارتقای منابع جنگلی هموار می کند. بر همین اساس، در این تحقیق تلاش شد تا با تأکید بر رویکردی ترکیبی ضمن شناسایی زمینه ها و عوامل مؤثر بر قاچاق چوب در استان مازندران (منطقه شرق) تحلیلی از وضعیت و کمیت قاچاق چوب در شرق استان مازندران ارائه شود. در پژوهش حاضر سعی شد تا به سؤالات، زمینه‌های قاچاق چوب در حوضه شرق استان مازندران چه می باشد؟ و اولویت بندی عوامل موثر بر قاچاق چوب در حوضه شرق استان مازندران چگونه است؟ پاسخ داده شود.
مواد و روش‌ها: این پژوهش برای شرق استان مازندارن و به روش کیفی و اکتشافی انجام شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع روش های تحقیق کیفی مبتنی بر پارادایم تفسیرگرایی و با تأکید بر تحلیل مضمون است. براساس تحلیل مضمون، ابتدا کدگذاری توصیفی و بعد از آن کدگذاری تفسیری و در نهایت مقولات فراگیر از داده ها استخراج گردید. مقولات محوری شامل زمینه سازمانی- اداری قاچاق چوب، قانونی- کنترلی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و سیاستی بود. پس از مشخص شدن مضامین اصلی، مقولههای محوری و مقولههای فرعی، اولویتبندی مقوله های محوری انجام شد. برای امتیازدهی مقوله ها از طیف لیکرت پنج قسمتی شامل گویه های، خیلی کم اهمیت (1)، کم اهمیت (2)، اهمیت متوسط (3)، اهمیت زیاد (4) و اهمیت خیلی زیاد (5) استفاده گردید. اطلاعات تحقیق از طریق مصاحبه غیر ساختمند و رودررو (Face to Face) با نقش‌آفرینان اصلی مرتبط با مسئله قاچاق چوب به دست آمد. شیوه نمونه گیری در تحقیقات کیفی- میدانی، نمونه‌گیری کیفی است که به آن نمونه‌گیری هدفمند و یا نمونه‌گیری نظری نیز گفته می شود. در این روش نمونه گیری، تعداد افراد مورد مصاحبه، یا به عبارت دیگر حجم نمونه به اشباع نظری سوالات مورد بررسی بستگی دارد. اطلاعات تحقیق از میان چهار گروه از نقش‌آفرینان (Stakeholders) مرتبط با قاچاق چوب شامل جوامع محلی (جنگل‌نشینان و دامداران)، کارکنان سازمان منابع طبیعی، خریداران و فروشندگان چوب (دپوداران و قاچاقچیان) و فعالان محیط‌زیست از طرق مصاحبه نیمه‌سازمان‌یافته گردآوری شد. اطلاعات از طریق تکنیک تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفت. در مطالعه حاضر برای دستیابی به اعتبار، جنبه‌های مختلفی مدنظر قرار گرفت. برای رسیدن به معیار قابلیت اعتماد از سه تکنیک متعارف و مرسوم (Kval & Brinckman, 2009) استفاده شد: بعد از انجام و پیاده سازی مصاحبه ها، متن مصاحبه توسط شرکت کنندگان مورد وارسی و ارزیابی قرار گرفت (اعتباریابی توسط اعضا). همچنین با رجوع مداوم به متن مصاحبه‌ها، صحت کدها و مضامین ساخته شده ارزیابی شد (مقایسه تحلیلی). سپس اساتید راهنما و مشاور به عنوان بازرس خارجی در همه مراحل پژوهش ناظر و راهنما بودند و مضامین نهایی توسط آنها مورد ارزیابی قرار گرفت (تکنیک ممیزی).
نتایج: در شروع تحلیل و در مرحله کدگذاری جملات حاصل از مصاحبه ها مورد بررسی دوباره قرار گرفت. در این مرحله تلاش شد تا مقولات کلیدی از جملات استخراج گردد. در ابتدا 49 مقوله از گزاره‌های کلیدی استخراج شد و با توجه به نقاط اشتراک در کنار یکدیگر قرار گرفته و در 22 مقوله محوری دسته‌بندی گردید. این مقوله ها در نهایت در شش مضمون زمینه ای مرتبط با قاچاق چوب شامل زمینه سازمانی- اداری، زمینه قانونی- کنترلی، زمینه اقتصادی، زمینه فرهنگی، زمینه اجتماعی و زمینه سیاسی- سیاستی، طبقه‌بندی شدند. نتایج در ارتباط با اولویتبندی مقولههای محوری مضامین اصلی قاچاق چوب شرق استان مازندران نشان داد که مقولههای "بازدارندگی پایین مجازات"، "فعالیت اقتصادی پرسود" و "مشکلات اقتصادی و درآمدی" به‌ترتیب با میانگین‌های 4/2، 4 و 3/9 در اولویت‌های اول تا سوم در بین 22 مقوله محوری قرار گرفتند. همچنین مقولههای "افزایش تقاضا برای زمین در مناطق جنگلی"، " فروش زمین بایر شده" و "ضعف جامعه‌پذیری محیط‌زیستی " به‌ترتیب با میانگین‌های 2/1، 2/2 و 3/4 در اولویت‌های 22 تا 20 در بین 22 مقوله محوری قرار گرفتند.
نتیجه‌گیری کلی: به‌طور کلی نتایج نشان داد که قاچاق چوب تحت تأثیر عوامل چندگانه قرار دارد و برای کنترل و پیشگیری از آن باید همه جوانب در نظر گرفته شود. نتایج پژوهش حاضر اطلاعات دقیقی در زمینه اتخاذ سیاست و برنامه در اختیار مدیران و سیاست‌گذاران بخش جنگل قرار می‌دهد که در تدوین و اجرای طرح‌ها، بر‌آیند مثبتی به همراه خواهد داشت.
مواد و روش‌ها: این پژوهش برای شرق استان مازندارن و به روش کیفی و اکتشافی انجام شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع روش های تحقیق کیفی مبتنی بر پارادایم تفسیرگرایی و با تأکید بر تحلیل مضمون است. براساس تحلیل مضمون، ابتدا کدگذاری توصیفی و بعد از آن کدگذاری تفسیری و در نهایت مقولات فراگیر از داده ها استخراج گردید. مقولات محوری شامل زمینه سازمانی- اداری قاچاق چوب، قانونی- کنترلی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و سیاستی بود. پس از مشخص شدن مضامین اصلی، مقولههای محوری و مقولههای فرعی، اولویتبندی مقوله های محوری انجام شد. برای امتیازدهی مقوله ها از طیف لیکرت پنج قسمتی شامل گویه های، خیلی کم اهمیت (1)، کم اهمیت (2)، اهمیت متوسط (3)، اهمیت زیاد (4) و اهمیت خیلی زیاد (5) استفاده گردید. اطلاعات تحقیق از طریق مصاحبه غیر ساختمند و رودررو (Face to Face) با نقش‌آفرینان اصلی مرتبط با مسئله قاچاق چوب به دست آمد. شیوه نمونه گیری در تحقیقات کیفی- میدانی، نمونه‌گیری کیفی است که به آن نمونه‌گیری هدفمند و یا نمونه‌گیری نظری نیز گفته می شود. در این روش نمونه گیری، تعداد افراد مورد مصاحبه، یا به عبارت دیگر حجم نمونه به اشباع نظری سوالات مورد بررسی بستگی دارد. اطلاعات تحقیق از میان چهار گروه از نقش‌آفرینان (Stakeholders) مرتبط با قاچاق چوب شامل جوامع محلی (جنگل‌نشینان و دامداران)، کارکنان سازمان منابع طبیعی، خریداران و فروشندگان چوب (دپوداران و قاچاقچیان) و فعالان محیط‌زیست از طرق مصاحبه نیمه‌سازمان‌یافته گردآوری شد. اطلاعات از طریق تکنیک تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفت. در مطالعه حاضر برای دستیابی به اعتبار، جنبه‌های مختلفی مدنظر قرار گرفت. برای رسیدن به معیار قابلیت اعتماد از سه تکنیک متعارف و مرسوم (Kval & Brinckman, 2009) استفاده شد: بعد از انجام و پیاده سازی مصاحبه ها، متن مصاحبه توسط شرکت کنندگان مورد وارسی و ارزیابی قرار گرفت (اعتباریابی توسط اعضا). همچنین با رجوع مداوم به متن مصاحبه‌ها، صحت کدها و مضامین ساخته شده ارزیابی شد (مقایسه تحلیلی). سپس اساتید راهنما و مشاور به عنوان بازرس خارجی در همه مراحل پژوهش ناظر و راهنما بودند و مضامین نهایی توسط آنها مورد ارزیابی قرار گرفت (تکنیک ممیزی).
نتایج: در شروع تحلیل و در مرحله کدگذاری جملات حاصل از مصاحبه ها مورد بررسی دوباره قرار گرفت. در این مرحله تلاش شد تا مقولات کلیدی از جملات استخراج گردد. در ابتدا 49 مقوله از گزاره‌های کلیدی استخراج شد و با توجه به نقاط اشتراک در کنار یکدیگر قرار گرفته و در 22 مقوله محوری دسته‌بندی گردید. این مقوله ها در نهایت در شش مضمون زمینه ای مرتبط با قاچاق چوب شامل زمینه سازمانی- اداری، زمینه قانونی- کنترلی، زمینه اقتصادی، زمینه فرهنگی، زمینه اجتماعی و زمینه سیاسی- سیاستی، طبقه‌بندی شدند. نتایج در ارتباط با اولویتبندی مقولههای محوری مضامین اصلی قاچاق چوب شرق استان مازندران نشان داد که مقولههای "بازدارندگی پایین مجازات"، "فعالیت اقتصادی پرسود" و "مشکلات اقتصادی و درآمدی" به‌ترتیب با میانگین‌های 4/2، 4 و 3/9 در اولویت‌های اول تا سوم در بین 22 مقوله محوری قرار گرفتند. همچنین مقولههای "افزایش تقاضا برای زمین در مناطق جنگلی"، " فروش زمین بایر شده" و "ضعف جامعه‌پذیری محیط‌زیستی " به‌ترتیب با میانگین‌های 2/1، 2/2 و 3/4 در اولویت‌های 22 تا 20 در بین 22 مقوله محوری قرار گرفتند.
نتیجه‌گیری کلی: به‌طور کلی نتایج نشان داد که قاچاق چوب تحت تأثیر عوامل چندگانه قرار دارد و برای کنترل و پیشگیری از آن باید همه جوانب در نظر گرفته شود. نتایج پژوهش حاضر اطلاعات دقیقی در زمینه اتخاذ سیاست و برنامه در اختیار مدیران و سیاست‌گذاران بخش جنگل قرار می‌دهد که در تدوین و اجرای طرح‌ها، بر‌آیند مثبتی به همراه خواهد داشت.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
