بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
اکرم احمدی*1 
، محمود بیات1 ، سعید شعبانی1 ، سپیده زوار1 ، مریم مصلحی1 ، سعیده طاهری2 ، محمد آق ار کاکلی2 ، لطف الله پارسایی1
، محمود بیات1 ، سعید شعبانی1 ، سپیده زوار1 ، مریم مصلحی1 ، سعیده طاهری2 ، محمد آق ار کاکلی2 ، لطف الله پارسایی1
1- AREEO
2- جنگلها و مراتع کشور
2- جنگلها و مراتع کشور
چکیده: (731 مشاهده)
مقدمه:. با توجه به کاهش سطح و کیفیت جنگلها در کره زمین که بهدلایل مختلفی از قبیل تخریب، آتشسوزی و تاثیرات سوء ناشی از خشک سالی و تغییر اقلیمی به وجود آمده است، جنگلکاری از جمله راهبردهای استراتژیک در جهت حفاظت و غنیسازی جنگلها بهشمار میرود. جنگل های دست کاشت درصد بسیار کوچکی از مساحت جنگل ها و نیمی از چوب صنعتی جهان را تشکیل میدهند؛جنگل‌های دست کاشت علاوه بر احیای مناطق باعث تعدیل آب و هوا، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از آلودگی هوا و ایجاد مکانهای تفرجگاهی و در اراضی خشک باعث جلوگیری از تخریب خاک میشوند. . همچنین، در درازمدت نیاز چوب بشر را تامین نموده و فشار بهرهبرداری از جنگل‌های طبیعی را کاهش میدهند و انجام برخی خدمات بوم سازگان و ایجاد تغییرات در ویژگیهای فیزیکی-شیمیایی خاک و چرخههای بیوشیمیایی از دیگر فواید آنها هستند. امروزه، با توجه به تامین نیازهای رو به رشد صنعت خمیر و کاغذ با جنگلکاری با گونه‌های سریع الرشد و محدود شدن برداشت چوب از جنگل‌های طبیعی اهمیت آن روز افزون شده است بهطوریکه مطالعات بیشتر در این زمینه ناگزیر شده است. برخلاف بسیاری از کشورها، جنگل‌های دست کاشت ایران اهداف تولیدی نداشته و اغلب در قالب پروژه‌هایی با اهداف مختلف نظیر توسعه جنگل‌های موجود، بیابان‌زدایی و تثبیت شن، فضای سبز حاشیه صنایع و کارخانجات، فضای سبز ، پارک‌های جنگلی، بوستان‌های روستایی و جنگل‌داری شهری اجرا شدهاند که مجموعه آنها به‌عنوان جنگلکاریهای سنواتی مورد ذکر و گزارش قرار می‌گیرند. با این وجود، با توجه به تنوع بسیار زیاد گونه‌های به‌کار رفته در جنگلکاریها متناسب با شرایط اکولوژیکی متنوع موجود در کشور، مدیریتی یکپارچه برای جنگل‌های دست کاشت کشور وجود ندارد. از سوی دیگر، هیچگونه اطلاعات مدونی در خصوص روند تغییرات کمی و کیفی این جنگلکاریها در دست نیست و پژوهش‌های انجام شده در مجامع دانشگاهی و تحقیقاتی نیز اغلب بهصورت مطالعات موردی و بررسی‌های مقطعی با استفاده از سیستم‌های نمونه‌برداری موقت بوده است. لذا، در راستای سیاست‌های راهبردی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و به‌منظور ایجاد بانک اطلاعاتی به‌هنگام و دقیق از وضعیت جنگل‌های دست‌کاشت در غرب استان گلستان با هدف وضعیت و چالش‌های موجود، پیشنهاداتی برای بهبود مورد ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روشها: در ابتدا جنگل‌های دست کاشت غرب استان گلستان (شامل شهرستان‌های کردکوی، بندرگز، گرگان، علی آباد، آق قلا، گمیشان و بندرترکمن) شناسایی و بر مبنای اطلاعات آرشیوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و اداره منابع طبیعی شهرستان‌های استان مورد بررسی قرار گرفت. بررسی‌های انجام گرفته از طریق فرم "ثبت مشخصات جنگلکاری" شامل استخراج اطلاعاتی از قبیل تاریخچه و مساحت جنگل‌های دست کاشت، شناسایی نوع گونه‌های کاشته شده، شناسایی گونه‌های سازگار، ارزیابی عملیات احیایی و واکاری و در نهایت تحلیل برنامه جنگلکاری با درنظر گرفتن اصل دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده بود. لذا، با تهیه یک بانک اطلاعاتی اولیه از مشخصه‌های کمی و کیفی جنگل‌های دست کاشت در غرب استان گلستان، تمامی اطلاعات کمی و توصیفی به تفکیک هر شهرستان در محیط نرم‌افزار Arcmap تبدیل به نقشه رقومی شد و پس از جمعبندی، نتایج در قالب یک مقاله علمی پژوهشی ارائه شد.
نتایج: نسبت سطح جنگل‌های دست کاشت به سطح شهرستان در شهرستان‌های غرب استان گلستان 0/05 بود و بیشترین سطح جنگلکاری شده نسبت به مساحت شهرستان در بندرگز (02/0) بوده است. ترتیب سطح جنگل‌های دست کاشت در شهرستانها بهصورت زیر بود: بندرگز، علیآباد، کردکوی و گرگان بیش از آققلا، بندرترکمن و گمیشان. عمده جنگلکاریهای انجام گرفته در شرق استان گلستان انجام شده است (83 درصد) که در مقایسه با غرب استان میتوان به بیشتر بودن عرصههای مناسب برای جنگلکاری اشاره نمود. در شهرستان گرگان و علی آباد سطح بیشتری جنگلکاری انجام شده و در شهرستان‌های آق قلا، بندرترکمن و گمیشان سطح جنگل‌های دست کاشت، صفر می‌باشد که نشان دهنده توزیع نامناسب جنگل‌های دست کاشت در سطح شهرستان‌های این استان است.گونه‌های شاخص درختی کاشته شده در غرب استان گلستان غالبا شامل زربین، سرونقرهای، کاج بروسیا، بلوط بلند مازو و توسکا ییلاقی بود. جنگل دست کاشت شصت کلا در گرگان از تمامی طرحها موفقتر بود که بدلیل قرق و حفاظت کامل این طرح و همچنین جلوگیری از ورود دام و قاچاق چوب بوده است. از جمله طرحهای کمتر موفق در منطقه مورد مطالعه، طرح جنگلکاری قرق بود که بیشتر مشکلات اجتماعی در آن مشاهده گردید بهطوریکه صدمات بسیاری به درختان توسط مردم بومی و رهگذران ایجاد شده است. از طرفی، با توجه به قرارگیری در مجاورت زمین کشاورزی، تعرض به اراضی جنگل دست کاشت و قاچاق گسترده سطح زیادی از عرصه جنگل های دست کاشت از بین رفته است. از طرف دیگر، به دلیل عدم پایش و بررسی طرحهای جنگلکاری، حضور دام در عرصه و کمبود قرقبان بر روی کمتر موفق بودن این طرح اثر گذاشته است.
نتیجهگیری: با توجه به موفقیت طرحها و بررسی چالش‌های آنها، ازجمله راهکارهای مدیریتی مناسب که برای جنگلکاریهای غرب استان توصیه میشود بالابردن پذیرش اجتماعی طرحها، مراقبت و نگهداری مستمر و لزوم انجام هرس در بسیاری از جنگلکاریها، خروج گونه‌های سوزنی برگ و ورود گونه‌های پهن برگ، بهکارگیری تعداد قرقبان بیشتر، مدنظر قرار دادن توان اکولوژیک عرصه در احیاء و واکاری ، پایش مستمر و مدیریت صحیح و قطع و خروج درختان به سن بهرهبرداری رسیده می‌باشد.
مواد و روشها: در ابتدا جنگل‌های دست کاشت غرب استان گلستان (شامل شهرستان‌های کردکوی، بندرگز، گرگان، علی آباد، آق قلا، گمیشان و بندرترکمن) شناسایی و بر مبنای اطلاعات آرشیوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و اداره منابع طبیعی شهرستان‌های استان مورد بررسی قرار گرفت. بررسی‌های انجام گرفته از طریق فرم "ثبت مشخصات جنگلکاری" شامل استخراج اطلاعاتی از قبیل تاریخچه و مساحت جنگل‌های دست کاشت، شناسایی نوع گونه‌های کاشته شده، شناسایی گونه‌های سازگار، ارزیابی عملیات احیایی و واکاری و در نهایت تحلیل برنامه جنگلکاری با درنظر گرفتن اصل دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده بود. لذا، با تهیه یک بانک اطلاعاتی اولیه از مشخصه‌های کمی و کیفی جنگل‌های دست کاشت در غرب استان گلستان، تمامی اطلاعات کمی و توصیفی به تفکیک هر شهرستان در محیط نرم‌افزار Arcmap تبدیل به نقشه رقومی شد و پس از جمعبندی، نتایج در قالب یک مقاله علمی پژوهشی ارائه شد.
نتایج: نسبت سطح جنگل‌های دست کاشت به سطح شهرستان در شهرستان‌های غرب استان گلستان 0/05 بود و بیشترین سطح جنگلکاری شده نسبت به مساحت شهرستان در بندرگز (02/0) بوده است. ترتیب سطح جنگل‌های دست کاشت در شهرستانها بهصورت زیر بود: بندرگز، علیآباد، کردکوی و گرگان بیش از آققلا، بندرترکمن و گمیشان. عمده جنگلکاریهای انجام گرفته در شرق استان گلستان انجام شده است (83 درصد) که در مقایسه با غرب استان میتوان به بیشتر بودن عرصههای مناسب برای جنگلکاری اشاره نمود. در شهرستان گرگان و علی آباد سطح بیشتری جنگلکاری انجام شده و در شهرستان‌های آق قلا، بندرترکمن و گمیشان سطح جنگل‌های دست کاشت، صفر می‌باشد که نشان دهنده توزیع نامناسب جنگل‌های دست کاشت در سطح شهرستان‌های این استان است.گونه‌های شاخص درختی کاشته شده در غرب استان گلستان غالبا شامل زربین، سرونقرهای، کاج بروسیا، بلوط بلند مازو و توسکا ییلاقی بود. جنگل دست کاشت شصت کلا در گرگان از تمامی طرحها موفقتر بود که بدلیل قرق و حفاظت کامل این طرح و همچنین جلوگیری از ورود دام و قاچاق چوب بوده است. از جمله طرحهای کمتر موفق در منطقه مورد مطالعه، طرح جنگلکاری قرق بود که بیشتر مشکلات اجتماعی در آن مشاهده گردید بهطوریکه صدمات بسیاری به درختان توسط مردم بومی و رهگذران ایجاد شده است. از طرفی، با توجه به قرارگیری در مجاورت زمین کشاورزی، تعرض به اراضی جنگل دست کاشت و قاچاق گسترده سطح زیادی از عرصه جنگل های دست کاشت از بین رفته است. از طرف دیگر، به دلیل عدم پایش و بررسی طرحهای جنگلکاری، حضور دام در عرصه و کمبود قرقبان بر روی کمتر موفق بودن این طرح اثر گذاشته است.
نتیجهگیری: با توجه به موفقیت طرحها و بررسی چالش‌های آنها، ازجمله راهکارهای مدیریتی مناسب که برای جنگلکاریهای غرب استان توصیه میشود بالابردن پذیرش اجتماعی طرحها، مراقبت و نگهداری مستمر و لزوم انجام هرس در بسیاری از جنگلکاریها، خروج گونه‌های سوزنی برگ و ورود گونه‌های پهن برگ، بهکارگیری تعداد قرقبان بیشتر، مدنظر قرار دادن توان اکولوژیک عرصه در احیاء و واکاری ، پایش مستمر و مدیریت صحیح و قطع و خروج درختان به سن بهرهبرداری رسیده می‌باشد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
