بهار و تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
اکرم احمدی*1 
، محمود بیات2، سعید شعبانی1، سپیده زوار1، مریم مصلحی3، سعیده طاهری4، محمد آق ار کاکلی5، لطف الله پارسایی1
، محمود بیات2، سعید شعبانی1، سپیده زوار1، مریم مصلحی3، سعیده طاهری4، محمد آق ار کاکلی5، لطف الله پارسایی1
1- بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران
2- موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
3- بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان هرمزگان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بندرعباس، ایران
4- دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
5- دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی نور، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران
2- موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
3- بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان هرمزگان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بندرعباس، ایران
4- دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
5- دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی نور، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران
چکیده: (777 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه: با توجه به کاهش سطح و کیفیت جنگل‌ها در کره زمین که بهدلایل مختلفی از قبیل تخریب، آتشسوزی و تاثیرات سوء ناشی از خشک‌سالی و تغییر اقلیمی به وجود آمده‌است، جنگلکاری از جمله راهبردهای استراتژیک در جهت حفاظت و غنیسازی جنگل‌ها بهشمار میرود. جنگل های دست‌کاشت درصد بسیار کوچکی از مساحت جنگل ها و نیمی از چوب صنعتی جهان را تشکیل می دهند؛ جنگل‌های دست‌کاشت علاوه بر احیای مناطق باعث تعدیل آب و هوا، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از آلودگی هوا و ایجاد مکانهای تفرجگاهی و باعث جلوگیری از تخریب خاک در اراضی خشک می شوند. همچنین، نیاز چوب بشر را در درازمدت تأمین نموده و فشار بهرهبرداری از جنگل‌های طبیعی را کاهش میدهند. انجام برخی خدمات بوم‌سازگان و ایجاد تغییرات در ویژگیهای فیزیکی‌شیمیایی خاک و چرخههای بیوشیمیایی از دیگر فواید جنگل‌ها هستند. امروزه، با توجه به تأمین نیازهای رو بهرشد صنعت خمیر و کاغذ با جنگلکاری با گونه های سریع‌الرشد و محدودشدن برداشت چوب از جنگل های طبیعی اهمیت آن روزافزون شده بهطوریکه مطالعات بیشتر در این زمینه ناگزیر شده است. برخلاف بسیاری از کشورها، جنگل‌های دست کاشت ایران اهداف تولیدی ندارند و اغلب در قالب پروژه‌هایی با اهداف مختلف نظیر توسعه جنگل‌های موجود، بیابان‌زدایی و تثبیت شن، فضای سبز حاشیه صنایع و کارخانجات، فضای سبز، پارک‌های جنگلی، بوستان‌های روستایی و جنگل‌داری شهری اجرا شده اند که مجموعه آنها به‌عنوان جنگلکاریهای سنواتی مورد ذکر و گزارش قرار می‌گیرند. با این وجود، با توجه به تنوع بسیار زیاد گونه‌های به‌کار رفته در جنگلکاریها متناسب با شرایط اکولوژیکی متنوع موجود در کشور، مدیریتی یکپارچه برای جنگل های دست کاشت کشور وجود ندارد. از سوی دیگر، هیچگونه اطلاعات مدونی در خصوص روند تغییرات کمی و کیفی این جنگلکاریها در دست نیست و پژوهش‌های انجام شده در مجامع دانشگاهی و تحقیقاتی نیز اغلب به‌صورت مطالعات موردی و بررسی‌های مقطعی با استفاده از سیستم‌های نمونه‌برداری موقت بوده‌اند. لذا، در راستای سیاست‌های راهبردی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و به‌منظور ایجاد بانک اطلاعاتی به‌هنگام و دقیق از وضعیت جنگل‌های دست‌کاشت در غرب استان گلستان با هدف وضعیت و چالشهای موجود، پیشنهاداتی برای بهبود مورد ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روشها: در ابتدا، جنگل‌های دست‌کاشت غرب استان گلستان (شامل شهرستان‌های کردکوی، بندرگز، گرگان، علی آباد، آق‌قلا، گمیشان و بندرترکمن) شناسایی و بر مبنای اطلاعات آرشیوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و اداره منابع طبیعی شهرستان‌های استان مورد بررسی قرار گرفتند. بررسی‌های انجام‌گرفته از طریق فرم "ثبت مشخصات جنگلکاری" شامل استخراج اطلاعاتی از قبیل تاریخچه و مساحت جنگل‌های دست کاشت، شناسایی نوع گونه‌های کاشته شده، شناسایی گونه‌های سازگار، ارزیابی عملیات احیایی و واکاری و در نهایت، تحلیل برنامه جنگلکاری با درنظر گرفتن اصل دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده بود. لذا، با تهیه یک بانک اطلاعاتی اولیه از مشخصه‌های کمی و کیفی جنگل‌های دست‌کاشت در غرب استان گلستان، تمامی اطلاعات کمی و توصیفی به تفکیک هر شهرستان در محیط نرم‌افزار Arcmap تبدیل به نقشه رقومی شد و پس از جمعبندی، نتایج در قالب یک مقاله علمی پژوهشی ارائه شد.
یافته ها: نسبت سطح جنگل‌های دست‌کاشت به سطح شهرستان در شهرستان‌های غرب استان گلستان 0/05 بود و بیشترین سطح جنگلکاری شده نسبت به مساحت شهرستان در بندرگز (0/02) برآورد شد. ترتیب سطح جنگل‌های دست‌کاشت در شهرستان ها به‌صورت زیر بود: بندرگز، علیآباد، کردکوی و گرگان بیش از
مقدمه: با توجه به کاهش سطح و کیفیت جنگل‌ها در کره زمین که بهدلایل مختلفی از قبیل تخریب، آتشسوزی و تاثیرات سوء ناشی از خشک‌سالی و تغییر اقلیمی به وجود آمده‌است، جنگلکاری از جمله راهبردهای استراتژیک در جهت حفاظت و غنیسازی جنگل‌ها بهشمار میرود. جنگل های دست‌کاشت درصد بسیار کوچکی از مساحت جنگل ها و نیمی از چوب صنعتی جهان را تشکیل می دهند؛ جنگل‌های دست‌کاشت علاوه بر احیای مناطق باعث تعدیل آب و هوا، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از آلودگی هوا و ایجاد مکانهای تفرجگاهی و باعث جلوگیری از تخریب خاک در اراضی خشک می شوند. همچنین، نیاز چوب بشر را در درازمدت تأمین نموده و فشار بهرهبرداری از جنگل‌های طبیعی را کاهش میدهند. انجام برخی خدمات بوم‌سازگان و ایجاد تغییرات در ویژگیهای فیزیکی‌شیمیایی خاک و چرخههای بیوشیمیایی از دیگر فواید جنگل‌ها هستند. امروزه، با توجه به تأمین نیازهای رو بهرشد صنعت خمیر و کاغذ با جنگلکاری با گونه های سریع‌الرشد و محدودشدن برداشت چوب از جنگل های طبیعی اهمیت آن روزافزون شده بهطوریکه مطالعات بیشتر در این زمینه ناگزیر شده است. برخلاف بسیاری از کشورها، جنگل‌های دست کاشت ایران اهداف تولیدی ندارند و اغلب در قالب پروژه‌هایی با اهداف مختلف نظیر توسعه جنگل‌های موجود، بیابان‌زدایی و تثبیت شن، فضای سبز حاشیه صنایع و کارخانجات، فضای سبز، پارک‌های جنگلی، بوستان‌های روستایی و جنگل‌داری شهری اجرا شده اند که مجموعه آنها به‌عنوان جنگلکاریهای سنواتی مورد ذکر و گزارش قرار می‌گیرند. با این وجود، با توجه به تنوع بسیار زیاد گونه‌های به‌کار رفته در جنگلکاریها متناسب با شرایط اکولوژیکی متنوع موجود در کشور، مدیریتی یکپارچه برای جنگل های دست کاشت کشور وجود ندارد. از سوی دیگر، هیچگونه اطلاعات مدونی در خصوص روند تغییرات کمی و کیفی این جنگلکاریها در دست نیست و پژوهش‌های انجام شده در مجامع دانشگاهی و تحقیقاتی نیز اغلب به‌صورت مطالعات موردی و بررسی‌های مقطعی با استفاده از سیستم‌های نمونه‌برداری موقت بوده‌اند. لذا، در راستای سیاست‌های راهبردی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و به‌منظور ایجاد بانک اطلاعاتی به‌هنگام و دقیق از وضعیت جنگل‌های دست‌کاشت در غرب استان گلستان با هدف وضعیت و چالشهای موجود، پیشنهاداتی برای بهبود مورد ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روشها: در ابتدا، جنگل‌های دست‌کاشت غرب استان گلستان (شامل شهرستان‌های کردکوی، بندرگز، گرگان، علی آباد، آق‌قلا، گمیشان و بندرترکمن) شناسایی و بر مبنای اطلاعات آرشیوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و اداره منابع طبیعی شهرستان‌های استان مورد بررسی قرار گرفتند. بررسی‌های انجام‌گرفته از طریق فرم "ثبت مشخصات جنگلکاری" شامل استخراج اطلاعاتی از قبیل تاریخچه و مساحت جنگل‌های دست کاشت، شناسایی نوع گونه‌های کاشته شده، شناسایی گونه‌های سازگار، ارزیابی عملیات احیایی و واکاری و در نهایت، تحلیل برنامه جنگلکاری با درنظر گرفتن اصل دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده بود. لذا، با تهیه یک بانک اطلاعاتی اولیه از مشخصه‌های کمی و کیفی جنگل‌های دست‌کاشت در غرب استان گلستان، تمامی اطلاعات کمی و توصیفی به تفکیک هر شهرستان در محیط نرم‌افزار Arcmap تبدیل به نقشه رقومی شد و پس از جمعبندی، نتایج در قالب یک مقاله علمی پژوهشی ارائه شد.
یافته ها: نسبت سطح جنگل‌های دست‌کاشت به سطح شهرستان در شهرستان‌های غرب استان گلستان 0/05 بود و بیشترین سطح جنگلکاری شده نسبت به مساحت شهرستان در بندرگز (0/02) برآورد شد. ترتیب سطح جنگل‌های دست‌کاشت در شهرستان ها به‌صورت زیر بود: بندرگز، علیآباد، کردکوی و گرگان بیش از
آق قلا، بندرترکمن و گمیشان. عمده جنگلکاریهای انجام گرفته در شرق استان گلستان انجام شده است (83 درصد) که در مقایسه با غرب استان میتوان به بیشتر بودن عرصههای مناسب برای جنگلکاری اشاره نمود. سطح بیشتری از جنگلکاری در شهرستان های گرگان و علی آباد انجام شده است و در شهرستان‌های آق قلا، بندرترکمن و گمیشان سطح جنگل‌های دست کاشت، صفر است که نشان دهنده توزیع نامناسب جنگل‌های دست‌کاشت در سطح شهرستان‌های این استان است. گونه‌های شاخص درختی کاشته‌شده در غرب استان گلستان غالباً شامل زربین، سرونقرهای، کاج بروسیا، بلوط بلند مازو و توسکا ییلاقی بود. جنگل دست کاشت شصت کلا در گرگان از تمامی طرحها موفق تر بود که به دلیل قرق و حفاظت کامل این طرح و همچنین جلوگیری از ورود دام و قاچاق چوب بوده است. از جمله طرحهای کمتر موفق در منطقه مورد مطالعه، طرح جنگلکاری قرق بود که بیشتر مشکلات اجتماعی در آن مشاهده گردید به طوریکه صدمات بسیاری به درختان توسط مردم بومی و رهگذران ایجاد شده است. از طرفی، سطح زیادی از عرصه جنگل های دست‌کاشت با توجه به قرارگیری در مجاورت زمین کشاورزی، تعرض به اراضی جنگل دست‌کاشت و قاچاق گسترده از بین رفته است. از طرف دیگر، عدم پایش و بررسی طرحهای جنگلکاری، حضور دام در عرصه و کمبود قرقبان بر روی موفقیت کمتر این طرح اثر گذاشته است.
نتیجهگیری: با توجه به موفقیت طرحها و بررسی چالش های آنها، بالابردن پذیرش اجتماعی طرحها، مراقبت و نگهداری مستمر و لزوم انجام هرس در بسیاری از جنگلکاری ها، خروج گونه های سوزنی برگ و ورود گونه های پهن برگ، به کارگیری تعداد قرقبان بیشتر، مدنظر قرار دادن توان اکولوژیک عرصه در احیاء و واکاری ، پایش مستمر و مدیریت صحیح و قطع و خروج درختان به سن بهره برداری رسیده ازجمله راهکارهای مدیریتی مناسب هستند که برای جنگل کاری های غرب استان توصیه می شوند.
نتیجهگیری: با توجه به موفقیت طرحها و بررسی چالش های آنها، بالابردن پذیرش اجتماعی طرحها، مراقبت و نگهداری مستمر و لزوم انجام هرس در بسیاری از جنگلکاری ها، خروج گونه های سوزنی برگ و ورود گونه های پهن برگ، به کارگیری تعداد قرقبان بیشتر، مدنظر قرار دادن توان اکولوژیک عرصه در احیاء و واکاری ، پایش مستمر و مدیریت صحیح و قطع و خروج درختان به سن بهره برداری رسیده ازجمله راهکارهای مدیریتی مناسب هستند که برای جنگل کاری های غرب استان توصیه می شوند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
