پاییز و زمستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
سیده فاطمه حسینی1، حمید جلیلوند2، اصغر فلاح3، حامد اسدی* 
4، محیا تفضلی5
4، محیا تفضلی5
1- گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری،ایران و گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران
2- گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران و گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران
3- گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران و گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری،ایران
4- گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری،ایران & گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران
5- علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران و علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران
2- گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران و گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران
3- گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران و گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری،ایران
4- گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری،ایران & گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران
5- علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران و علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری،ساری، ایران
چکیده: (79 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: راش (Fagus orientalis Lipsky) از مهمترین گونههای صنعتی جنگلهای هیرکانی است که از غرب تا شرق این جنگل‌ها گسترش دارد. فعالیتهای انسانی باعث آسیب قابلتوجهی به جنگلهای هیرکانی شده و این موضوع اهمیت شناسایی عوامل مؤثر بر ویژگیهای ساختاری درختان به‌ویژه راش را در مدیریت بهینه این جنگل‌ها و احیاء مناطق تخریب شده بیش از پیش مشخص میکند. با توجه به تأثیر عوامل محیطی روی ویژگیهای ساختاری (سطح مقطع و تعداد در هکتار) و پراکنش درختان، آگاهی از خواهشهای بومشناختی آن ها میتواند بهمنظور تدوین برنامههای حفاظت، احیاء و توسعه منابع جنگلی مورد استفاده قرار گیرد. پژوهشهای پیشین در خصوص عوامل مؤثر بر پراکنش این گونه روی متغیرهای توپوگرافی و اثرات تغییر اقلیم متمرکز بود و تاکنون پژوهشی در مورد اثر فراوانی وقوع مه بر ویژگیهای ساختاری این گونه انجام نشده است. بنابراین در پژوهش حاضر اثر متغیرهای توپوگرافی (ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت)، دما، رطوبت نسبی و مه روی تعداد در هکتار، سطح مقطع و حضور گونه راش با استفاده از مدل خطی تعمیم یافته بررسی شد. نتایج حاصل از تحقیق حاضر و همچنین سایر مطالعات آتی بر روی دادههایی که در آینده از جنگلهای شمال کشور تهیه خواهد شد، میتواند برای پیشبینی تغییرات احتمالی در پراکنش گونهها به‌ویژه گونه راش تحت تأثیر گرمایش جهانی مؤثر باشد.
مواد و روشها: برای انجام این پژوهش دادههای گونه راش از بانک دادههای آماربرداری جنگلهای شمال کشور تهیه شد. با توجه به این‌که ایستگاه هواشناسی برای کل منطقه جنگل هیرکانی وجود ندارد، بنابراین دادههای هواشناسی از پروژه POWER مربوط به سازمان ملی هوانوردی و فضایی ایالات متحده آمریکا تهیه شد. از آنجاییکه مه به‌عنوان قطرات آب معلق در نزدیکی سطح زمین تعریف میشود که دید افقی را به کمتر از یک کیلومتر کاهش میدهد، وقوع مه با استفاده از شاخص دید افقی تعیین شد. پس از تهیه دادهها، ابتدا تعداد در هکتار درختان و سپس سطح مقطع درختان در هر قطعه نمونه محاسبه شد. همچنین دادههای جمعآوری شده بر اساس حضور و عدم حضور راش نیز تفکیک شد. در نهایت تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از مدل خطی تعمیم یافته و روش ارزیابی متقابل در نرمافزار R و بسته caret انجام شد.
یافتهها: نتایج بررسی همبستگی بین متغیرهای مستقل نشان داد که مقدار بارش با رطوبت نسبی همبستگی معنیدار و بالایی داشت، بنابراین در ادامه محاسبات متغیر بارش حذف شد. مدل خطی تعمیم یافته دقت قابل قبولی برای پیشبینی تعداد در هکتار (0.16=R2)، سطح مقطع (0.16=R2) و حضور گونه راش (AUC=0.75) داشت. متغیرهای مه، ارتفاع از سطح دریا و رطوبت نسبی هوا رابطه مثبت با هر سه ویژگی تعداد در هکتار، سطح مقطع و حضور گونه راش داشت؛ درحالیکه دما فقط با حضور گونه راش رابطه منفی داشت. همچنین متغیر جهت نیز رابطه مثبت و معنیداری با تعداد در هکتار و سطح مقطع درختان راش داشت ولی با حضور این گونه رابطه معنیداری نداشت. متغیر ارتفاع از سطح دریا بالاترین اهمیت را برای پیشبینی تعداد در هکتار، سطح مقطع و حضور گونه راش داشت. رطوبت نسبی دومین متغیر مهم برای پیشبینی تعداد در هکتار و سطح مقطع بود درحالیکه برای حضور گونه راش، مه دومین متغیر مهم ارزیابی شد. متغیرهای دما، شیب و جهت اهمیت نسبی کمتر از 20 درصد داشتند.
نتیجهگیری: دلیل اهمیت نسبی ارتفاع از سطح دریا میتواند ناشی از این مسأله باشد که شرایط بهینه برای رشد درخت راش دمای پایین و بارندگی زیاد است؛ که این شرایط ارتباط مستقیمی با ارتفاع از سطح دریا دارد. همچنین نتایج پژوهش حاضر اهمیت رطوبت نسبی و وقوع مه را در پراکنش گونه راش مشخص کرد. دلیل اهمیت بالای متغیر رطوبت نسبی ممکن است بهدلیل این واقعیت باشد که راش بهطور کلی به‌عنوان سازگار با شرایط سایه کامل تا نیمهسایه توصیف میشود. از آنجاییکه جهت شمالی (در نیمکره شمالی) عموماً کمتر نور مستقیم خورشید را دریافت میکند و معمولاً خنکتر است، این گونه معمولاً در جهت شمالی در جنگل هیرکانی مستقر میشود. از سوی دیگر، از آنجاییکه با کاهش دما، رطوبت نسبی افزایش مییابد، میتوان نتیجه گرفت که راش رطوبت نسبی بیشتر را ترجیح میدهد. در جنگلهای نواحی کوهستانی و نزدیک به ساحل، بهدلیل بالا بودن رطوبت هوا و ارتفاع، تعداد رخدادهای مه زیاد است. در نهایت این پدیده منجر به مه بارش میشود مقدار آب رسیده به کف جنگل را افزایش میدهد. بنابراین میتوان بیان کرد که با توجه به نیاز رطوبتی بالای درختان راش، وقوع مه و تولید مهبارش نقش بسیار مهمی در تأمین نیاز آب درختان راش دارد. با توجه به اهمیت بالای رطوبت نسبی هوا و وقوع مه در پراکنش گونه راش، انجام مطالعات تکمیلی درخصوص تخمین دقیق وقوع مه و میزان مهبارش در جنگلهای هیرکانی لازم و ضروری بهنظر میرسد. مطالعات در مورد مه و تأثیر آن بر پوشش گیاهی، به‌ویژه در مناطق معتدل، میتواند بینش ارزشمندی در مورد مزایای بالقوه مه برای این گونه ارائه دهد. همچنین با توجه به کمبود مطالعات پیشنهاد میشود اثر سایر عوامل محیطی از جمله ویژگیهای خاک روی پراکنش گونه راش نیز مورد توجه قرار گیرد.
مقدمه و هدف: راش (Fagus orientalis Lipsky) از مهمترین گونههای صنعتی جنگلهای هیرکانی است که از غرب تا شرق این جنگل‌ها گسترش دارد. فعالیتهای انسانی باعث آسیب قابلتوجهی به جنگلهای هیرکانی شده و این موضوع اهمیت شناسایی عوامل مؤثر بر ویژگیهای ساختاری درختان به‌ویژه راش را در مدیریت بهینه این جنگل‌ها و احیاء مناطق تخریب شده بیش از پیش مشخص میکند. با توجه به تأثیر عوامل محیطی روی ویژگیهای ساختاری (سطح مقطع و تعداد در هکتار) و پراکنش درختان، آگاهی از خواهشهای بومشناختی آن ها میتواند بهمنظور تدوین برنامههای حفاظت، احیاء و توسعه منابع جنگلی مورد استفاده قرار گیرد. پژوهشهای پیشین در خصوص عوامل مؤثر بر پراکنش این گونه روی متغیرهای توپوگرافی و اثرات تغییر اقلیم متمرکز بود و تاکنون پژوهشی در مورد اثر فراوانی وقوع مه بر ویژگیهای ساختاری این گونه انجام نشده است. بنابراین در پژوهش حاضر اثر متغیرهای توپوگرافی (ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت)، دما، رطوبت نسبی و مه روی تعداد در هکتار، سطح مقطع و حضور گونه راش با استفاده از مدل خطی تعمیم یافته بررسی شد. نتایج حاصل از تحقیق حاضر و همچنین سایر مطالعات آتی بر روی دادههایی که در آینده از جنگلهای شمال کشور تهیه خواهد شد، میتواند برای پیشبینی تغییرات احتمالی در پراکنش گونهها به‌ویژه گونه راش تحت تأثیر گرمایش جهانی مؤثر باشد.
مواد و روشها: برای انجام این پژوهش دادههای گونه راش از بانک دادههای آماربرداری جنگلهای شمال کشور تهیه شد. با توجه به این‌که ایستگاه هواشناسی برای کل منطقه جنگل هیرکانی وجود ندارد، بنابراین دادههای هواشناسی از پروژه POWER مربوط به سازمان ملی هوانوردی و فضایی ایالات متحده آمریکا تهیه شد. از آنجاییکه مه به‌عنوان قطرات آب معلق در نزدیکی سطح زمین تعریف میشود که دید افقی را به کمتر از یک کیلومتر کاهش میدهد، وقوع مه با استفاده از شاخص دید افقی تعیین شد. پس از تهیه دادهها، ابتدا تعداد در هکتار درختان و سپس سطح مقطع درختان در هر قطعه نمونه محاسبه شد. همچنین دادههای جمعآوری شده بر اساس حضور و عدم حضور راش نیز تفکیک شد. در نهایت تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از مدل خطی تعمیم یافته و روش ارزیابی متقابل در نرمافزار R و بسته caret انجام شد.
یافتهها: نتایج بررسی همبستگی بین متغیرهای مستقل نشان داد که مقدار بارش با رطوبت نسبی همبستگی معنیدار و بالایی داشت، بنابراین در ادامه محاسبات متغیر بارش حذف شد. مدل خطی تعمیم یافته دقت قابل قبولی برای پیشبینی تعداد در هکتار (0.16=R2)، سطح مقطع (0.16=R2) و حضور گونه راش (AUC=0.75) داشت. متغیرهای مه، ارتفاع از سطح دریا و رطوبت نسبی هوا رابطه مثبت با هر سه ویژگی تعداد در هکتار، سطح مقطع و حضور گونه راش داشت؛ درحالیکه دما فقط با حضور گونه راش رابطه منفی داشت. همچنین متغیر جهت نیز رابطه مثبت و معنیداری با تعداد در هکتار و سطح مقطع درختان راش داشت ولی با حضور این گونه رابطه معنیداری نداشت. متغیر ارتفاع از سطح دریا بالاترین اهمیت را برای پیشبینی تعداد در هکتار، سطح مقطع و حضور گونه راش داشت. رطوبت نسبی دومین متغیر مهم برای پیشبینی تعداد در هکتار و سطح مقطع بود درحالیکه برای حضور گونه راش، مه دومین متغیر مهم ارزیابی شد. متغیرهای دما، شیب و جهت اهمیت نسبی کمتر از 20 درصد داشتند.
نتیجهگیری: دلیل اهمیت نسبی ارتفاع از سطح دریا میتواند ناشی از این مسأله باشد که شرایط بهینه برای رشد درخت راش دمای پایین و بارندگی زیاد است؛ که این شرایط ارتباط مستقیمی با ارتفاع از سطح دریا دارد. همچنین نتایج پژوهش حاضر اهمیت رطوبت نسبی و وقوع مه را در پراکنش گونه راش مشخص کرد. دلیل اهمیت بالای متغیر رطوبت نسبی ممکن است بهدلیل این واقعیت باشد که راش بهطور کلی به‌عنوان سازگار با شرایط سایه کامل تا نیمهسایه توصیف میشود. از آنجاییکه جهت شمالی (در نیمکره شمالی) عموماً کمتر نور مستقیم خورشید را دریافت میکند و معمولاً خنکتر است، این گونه معمولاً در جهت شمالی در جنگل هیرکانی مستقر میشود. از سوی دیگر، از آنجاییکه با کاهش دما، رطوبت نسبی افزایش مییابد، میتوان نتیجه گرفت که راش رطوبت نسبی بیشتر را ترجیح میدهد. در جنگلهای نواحی کوهستانی و نزدیک به ساحل، بهدلیل بالا بودن رطوبت هوا و ارتفاع، تعداد رخدادهای مه زیاد است. در نهایت این پدیده منجر به مه بارش میشود مقدار آب رسیده به کف جنگل را افزایش میدهد. بنابراین میتوان بیان کرد که با توجه به نیاز رطوبتی بالای درختان راش، وقوع مه و تولید مهبارش نقش بسیار مهمی در تأمین نیاز آب درختان راش دارد. با توجه به اهمیت بالای رطوبت نسبی هوا و وقوع مه در پراکنش گونه راش، انجام مطالعات تکمیلی درخصوص تخمین دقیق وقوع مه و میزان مهبارش در جنگلهای هیرکانی لازم و ضروری بهنظر میرسد. مطالعات در مورد مه و تأثیر آن بر پوشش گیاهی، به‌ویژه در مناطق معتدل، میتواند بینش ارزشمندی در مورد مزایای بالقوه مه برای این گونه ارائه دهد. همچنین با توجه به کمبود مطالعات پیشنهاد میشود اثر سایر عوامل محیطی از جمله ویژگیهای خاک روی پراکنش گونه راش نیز مورد توجه قرار گیرد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
