جمشید حاتم، مسعود طبری کوچکسرایی، نادر بهرامی فر، علی رضا فلاح نصرت آباد،
دوره ۱۱، شماره ۲۲ - ( پاییز و زمستان ۱۴۰۲ )
چکیده
مقدمه و هدف: تجمع کادمیوم یکی از سمّیترین آلایندهها در خاک، می‌تواند به کاهش فعالیتهای میکروبی و حاصلخیزی خاک و در نتیجه مرگ و میر گیاهان منجر شود؛ این مسأله همواره نگرانی‌های جهانی را به‌همراه داشته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی مقاومت به کادمیوم پایههای نر (کلون ۶۲/۱۶۷) و ماده (کلون ۶۲/۱۴۹) صنوبر تبریزی (Populus nigra L.) بر اساس مشخصههای رویشی و فیزیولوژیکی انجام شد.
مواد و روش‌ها: برای اینمنظور، یک آزمایش گلخانه‌ای در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو عامل غلظت کادمیوم در سه سطح (۰، ۵۰، ۱۵۰ و ۲۰۰ میلی‌گرم در کیلوگرم خاک) و جنسیت در دو سطح (پایه نر و پایه ماده صنوبر تبریزی) در یک دوره ۱۲۰ روزه انجام شد. متغیرهای فیزیولوژیک نهالها از جمله، نرخ فتوسنتز خالص، نرخ تعرّق، هدایت روزنه‌ای، کارایی مصرف آب، پتانسیل آبی، هدایت مزوفیلی و غلظت CO۲ درون سلولی و مشخصههای رویشی از جمله قطر و ارتفاع نهالها، زی‌توده کل و سطح برگ مورد بررسی قرار گرفت. تیمار تنش آلودگی در اوایل خرداد از طریق آبیاری با محلول نمک کادمیوم به‌صورت هفتگی و بهمدت پنج هفته اول انجام شد. پس از آن، آبیاری نهالها با آب باران با رعایت ظرفیت زراعی خاک در فواصل سه روزه تا پایان دوره (اوایل مهر) صورت گرفت.
یافته‌ها: صرفنظر از جنس پایه، با افزایش غلظت کادمیوم، سطح برگ و رویش ارتفاع نهالها کاهش یافت. در تیمار شاهد، بیشترین رویش ارتفاع (۳۰/۴ سانتی‌متر) و سطح برگ (۵۱/۸ سانتی‌متر مربع)، و در تیمار غلظت ۵۰ میلی‌گرم در کیلوگرم کادمیوم، بیشترین زی‌توده کل نهال (۵۹/۲ گرم) مشاهده شد. صرف نظر از غلظت کادمیوم، اندازه رویش قطر یقه (نر ۲/۱، ماده ۲ میلی‌متر)، رویش ارتفاع نهال (نر ۲۱/۵، ماده ۱۹/۹ سانتی‌متر)، سطح برگ (نر ۴۳/۰۸ ، ماده ۴۳/۶۴ سانتی‌متر مربع)، زی‌توده کل نهال (نر ۴۶/۴۸، ماده ۴۴/۱۹ گرم)، کارایی مصرف آب (نر ۰/۳۱، ماده ۰/۲۶ میکرومول بر میلی‌مول)، هدایت مزوفیلی (نر ۰/۰۰۳، ماده ۰/۰۰۲ مول بر متر مربع در ثانیه) و هدایت روزنه‌ای (نر ۰/۴۵، ماده ۰/۳۹ مول بر مترمربع در ثانیه) در جنس نر بیشتر از جنس ماده بود و تنها، مقدار تعرق (نر ۳/۳۱، ماده ۴/۰۱ میلی‌مول بر مترمربع در ثانیه) در جنس ماده بیشتر از جنس نر بوده است. اگرچه با افزایش غلظت کادمیوم، اندازههای فتوسنتز، پتانسیل آب، کارایی مصرف آب، قطر، ارتفاع، سطح برگ و زی‌توده روند کاهشی داشت؛ اما به‌طور کلی، نهال‌های هر دو جنس در غلظت‌های بالای کادمیوم فعالیتهای فیزیولوژیکی و رویشی خود را تا حدودی حفظ کردند.
نتیجه‌گیری: از نتایج این تحقیق استنتاج میشود که هر دو پایه، تحمل به غلظت‌های بالای کادمیوم را دارند؛ با اینوجود، برای جنگلکاری با صنوبر تبریزی در خاکهای آلوده به کادمیوم، استفاده از پایه نر (کلون ۶۲/۱۶۷) می‌تواند موفقیت بیشتری نسبت به پایه ماده (کلون ۶۲/۱۴۹) بهدنبال داشته باشد.
