دوره 12، شماره 1 - ( بهار و تابستان 1403 )                   جلد 12 شماره 1 صفحات 123-113 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


1- گروه محیط زیست، دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی، کرج، ایران
2- دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی، کرج، ایران
چکیده:   (754 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: جنگل‌ها یکی از منابع طبیعی تجدید شونده و سرمایه‌های ملی هر کشور محسوب می‌شوند که دامنه وسیعی از کالاها و خدمات را فراهم می‌کنند. با توجه به این‌که زندگی جوامع محلی و امرار معاش آن‌ها به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به اکوسیستم‌های جنگلی وابسته است، ‏مدیریت و حفاظت از این رویشگاه‌های طبیعی موضوع مهمی برای برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران می‌باشد. امروزه این منابع با ارزش به‌وسیله عوامل متعدد انسانی و طبیعی تهدید شده‌اند، به‌طوری که در سال‌های اخیر با توسعه فناوری، صنعت و ‏همچنین رشد قابل توجه جمعیت، بهره‌برداری و تخریب این عرصه‌های طبیعی برای تأمین مواد اولیه، فضا و غذا روزبهروز افزایش یافته ‏است و خسارات جبرانناپذیری را بر جای گذاشته است. بر این اساس، مطالعه حاضر با هدف شناسایی نوع استفاده و میزان وابستگی جوامع محلی به جنگل‌های مانگرو خمیر-قشم و همچنین تحلیل ارتباط ‏‏بین وابستگی معیشتی جوامع محلی و میزان بهره‌برداری از این جنگل‌ها انجام شد. جنگل‌های مانگرو خمیر قشم بهعنوان ذخیره‌گاه، پناهگاه، محل‌های تغذیه و پرستاری برای بسیاری از گیاهان و حیوانات محسوب می‌شوند و همچنین این رویشگاه‌های طبیعی عمده‌ترین منبع ارائه خدمات اکوسیستمی برای جوامع محلی و ساکنین حاشیه این جنگل‌ها می‌باشند. بدینترتیب، خدمات اکوسیستمی جنگل‌های مانگرو در محدوده مورد مطالعه، ابزار مهمی برای نشان دادن موضوعاتی همچون وابستگی معیشتی جوامع ساکن حاشیه رویشگاه‌ها، اهمیت امنیت غذایی، درآمد، سلامتی و توسعه پایدار فعالیت‌های انسانی می‌باشند. در این راستا، این مطالعه تکمیل کننده سایر مطالعات از نظر میزان ‏اهمیت بهره‌برداری از رویشگاه‌های طبیعی مانگرو و ‏استفاده از هریک از این خدمات در زندگی جوامع محلی ‏و ساکنین حاشیه جنگل‌های می‌باشد، به‌ویژه در نواحی که به ‏روستاها نزدیک‌تر هستند، از وضعیت کیفی مناسبی ‏برخوردار نبوده و نیازمند حفاظت بیشتری می‌باشند.
مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر‏ ‏از نوع توصیفی و‏ تحلیلی می‌باشد و گردآوری داده‌ها و اطلاعات نیز، از طریق پرسشگری و مصاحبه از جوامع محلی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل جوامع محلی می‌باشد، و حجم نمونه محاسبه شده در محدوده مورد مطالعه 380 ‏نفر بوده که بهروش خوشه‌ای و با در نظر گرفتن ‏جمعیت هر روستا نمونه‌گیری بهعمل آمده است. ‏روایی پژوهش به‌منظور سنجش میزان مناسب بودن ‏پرسشنامه‌های تهیه شده به روش‌های سازه و صوری ‏از طریق نظر کارشناسان و متخصصان تعیین گردید ‏و پایایی آن نیز با استفاده از آلفای کرونباخ در ‏نرم‌افزار ‏SPSS‏ مورد سنجش قرار گرفت که مقدار ‏حاصل شده برابر با 0/9= α بوده و از نظر آماری ‏مورد تأئید و قابلقبول است.‏
یافته‌ها: مطابق با نتایج به‌دست آمده، بیشترین استفاده از ‏جنگل‌های مانگرو خمیر-قشم مربوط به مصارف ‏خوراکی از جمله برداشت عسل وحشی، ‏صید آبزیان و ‏بی‌مهرگان خوراکی (برای مصارف خانگی، ‏رستوران و فروش در بازار)، شکار پرندگان و ‏‏برداشت علوفه برای تغذیه دام (شتر) می‌باشد. در مقابل کمترین میزان مصرف مربوط به ‏برداشت از چوب جنگل‌های مانگرو برای ساخت و ‏ساز آلاچیق‌ها و منازل مسکونی است. با توجه به میانگین‌های به‌دست آمده، بالاترین اولویت در ‏استفاده از جنگل‌های مانگرو خمیر-قشم، به مصارف ‏خوراکی اختصاص یافته است و پس از آن به‌ترتیب ‏از بیشترین به کمترین اولویت می‌توان به مصارف ‏گردشگری، ساخت صنایع دستی، مصارف دارویی، ‏مصارف سوختی و ساخت و ساز اشاره نمود. به‌عبارت دیگر در این منطقه مصارف خوراکی بهویژه صید و آبزی‌پروری در اولویت اول قرار دارد و سایر فعالیت‌هایی همچون گردشگری بهدلیل محدود بودن زمان مناسب برای حضور گردشگران در منطقه، ساخت صنایع ‏دستی، مصارف دارویی، مصارف سوختی و ساخت و ساز بهدلیل پایین بودن بازار تقاضا و امکانات لازم از کارایی و اولویت پایین‌تری برخوردار است. ‏علاوه بر این، اشتغال ساکنین منطقه نشان‌دهنده میزان وابستگی معیشتی ‏جوامع محلی به جنگل‌های مانگرو خمیر-قشم می‌باشد که برای امرار معاش و تأمین نیازهای روزانه خود به بهره‌برداری از این ‏رویشگاه‌های طبیعی اقدام می‌کنند. به‌طور کلی، درآمد اکثر جوامع محلی از راه صید آبزیان تأمین می‌شود، اگرچه به فعالیت‌های دیگری همچون قایقرانی، گردشگری، لنج‌سازی، ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی و رستوران‌های ساحلی نیز می‌پردازند. نتایج تحلیل ارتباط وابستگی معیشتی و میزان بهره‌برداری از این جنگل‌ها حاکی از وجود ‏ارتباط معنادار و مستقیم بین این دو عامل می‌باشد. بدین معنا که با افزایش تقاضا و نیاز معیشتی جوامع محلی، میزان ‏بهره‌برداری از این رویشگاه‌های ‏جنگلی نیز افزایش می‌یابد. جنگل‌های مانگرو به‌عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی، ‏رابطه مستقیم و جایگاه انکارناپذیری در تأمین ‏معیشت، رفاه و آسایش جوامع انسانی دارد. از طرفی ‏این جنگل‌ها به‌دلیل نقش اساسی که در تقویت معیشت و ‏توسعه جوامع بشری دارند همواره باید مورد توجه ‏قرار برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران قرار گیرد.‏
نتیجه‌گیری کلی: با توجه به وضعیت ‏حفاظتی و حساسیت‌های زیستی محدوده مورد مطالعه، تداوم این نوع بهره‌برداری‌ها خسارات زیادی به جنگل‌های ‏منطقه وارد کرده و بقای آن‌ها را برای نسل‌های آینده به مخاطره می‌اندازد؛ بنابراین باید سیاست‌ها و تمهیدات مدیریتی ‏برای کاهش بهره‌برداری جوامع محلی از جنگل‌های مانگرو و حفاظت و پایداری این رویشگاه‌های طبیعی در نظر گرفته ‏شود. علاوه بر این آموزش، آگاهی دادن و توانمندسازی جوامع محلی در توسعه کسب و کارهای محلی و افزایش ‏درآمد آن‌ها می‌تواند به کاهش وابستگی معیشتی مردم به جنگل‌ها کمک نماید.

 
متن کامل [PDF 1258 kb]   (260 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: اکولوژی جنگل
دریافت: 1402/7/2 | پذیرش: 1402/10/24

فهرست منابع
1. Abdollapour, J., Valipour, A., & Lotfalian, M. (2019). The role of forest products in the livelihoods of the local communities of North Zagros (Case Study: Kurdistan and West Azarbaijan Provinces). Ecology of Iranian Forest, 7(14), 90-100 (In ‎Persian).‎ [DOI:10.29252/ifej.7.14.90]
2. Afonso, F., Felix, P. M., Chainho, P., Heumüller, J. A., De Lima, R. F., Ribeiro, F., & Brito, A. C. (2021). Assessing ecosystem services in mangroves: insights from São Tomé Island (Central Africa). Frontiers in Environmental Science, 9, 501673. [DOI:10.3389/fenvs.2021.501673]
3. Aljahdali, M. O., Munawar, S., & Khan, W. R. (2021). Monitoring mangrove forest degradation and regeneration: Landsat time series analysis of moisture and vegetation indices at Rabigh Lagoon, red sea. Forests, 12(1), 52. [DOI:10.3390/f12010052]
4. Alongi, D. M. (2002). Present state and future of the world's mangrove forests. Environmental conservation, 29(3), 331-349. [DOI:10.1017/S0376892902000231]
5. Aye, W., Yali, W., Marin, K., Thapa, S., & Tun, A. (2019). Contribution of Mangrove Forest to the Livelihood of Local Communities in Ayeyarwaddy Region, Myanmar. Forests, 10, 1-13. [DOI:10.3390/f10050414]
6. Baharloi, M., Abbasi, M., & Mahmoudi, B. A. (2019). Assessing and measuring the functions and services of mangrove forest ecosystems. The 4th International Congress of Agricultural Development, Natural Resources, Environment and Tourism of Iran, 1-13 (In Persian).
7. Behju, F., & Ghanbari, S. (2017). Economic valuation of non-wood forest products of Ardebil Fanduglu Forest (hazelnut fruit production) and its role in household economics. Ecology of Iranian Forest, 5(9), 56-62 (In ‎Persian).‎ [DOI:10.29252/ifej.5.9.56]
8. Bimrah, K., Dasgupta, R., Hashimoto, S., Saizen, I., & Dhyani, S. (2022). Ecosystem services of mangroves: A systematic review and synthesis of contemporary scientific literature. Sustainability, 14(19), 12051. [DOI:10.3390/su141912051]
9. Bosire, J. O., Dahdouh-Guebas, F., Walton, M., Crona, B. I., Lewis Iii, R. R., Field, C., & Koedam, N. (2008). Functionality of restored mangroves: a review. Aquatic botany, 89(2), 251-259. [DOI:10.1016/j.aquabot.2008.03.010]
10. Bosire, J. O., Kaino, J. J., Olagoke, A. O., Mwihaki, L. M., Ogendi, G. M., Kairo, J. G., ... & Macharia, D. (2014). Mangroves in peril: unprecedented degradation rates of peri-urban mangroves in Kenya. Biogeosciences, 11(10), 2623-2634. [DOI:10.5194/bg-11-2623-2014]
11. Brack, D. (2018, May). Sustainable consumption and production of forest products. In United Nations Forum on Forests.
12. Carugati, L., Gatto, B., Rastelli, E., Lo Martire, M., Coral, C., Greco, S., & Danovaro, R. (2018). Impact of mangrove forests degradation on biodiversity and ecosystem functioning. Scientific reports, 8(1), 13298. [DOI:10.1038/s41598-018-31683-0]
13. Danehkar, A., Mahmoudi, B., Sabaei, M., Qadirian, T., Sharifi, N., Asdalahi, Z. & Petrosian, A. (2012). National document of Iran's mangrove forests. Organization of Forests, Rangelands and Watershed Management of the country, Office of Forests Outside the North, Volume 3, Hormozgan Province, 241 p.
14. Danekar, A., Mahmoudi, B. A., Sabaei, S., Asdalahi, Z., Niko Bazl, A., Ruhipour, M., Qadirian, ‎T., ‎Sharifipour, ‎N., & Petrosian, H. (2019). Volume three: National Document of Sustainable ‎Forest ‎Management Program ‎Mangroves of Iran: Report on the mangrove forests of ‎Hormozgan ‎province. Iran's Forests, Ranges and ‎Watershed Organization, Nature and ‎Resources ‎Sustainability Consultant Engineers, 241p.
15. Feng, H., Guo, J., Han, M., Wang, W., Peng, C., Jin, J., ... & Yu, S. (2020). A review of the mechanisms and controlling factors of methane dynamics in forest ecosystems. Forest Ecology and Management, 455, 117702. [DOI:10.1016/j.foreco.2019.117702]
16. Getzner, M., & Islam, M. S. (2020). Ecosystem services of mangrove forests: Results of a meta-analysis of economic values. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(16), 5830. [DOI:10.3390/ijerph17165830]
17. Ghanbari, S., Hemmat, M. A., Shamekhi, T., & Nercissians, E. (2021). Women and Woods: The Provisioning of Forest Ecosystem Services to Support Livelihood of Local Communities in Mountainous Area of Hyrcanian Region Frauen und Wälder: Bereitstellung von Walddienstleistungen zur Unterstützung des Lebensunterhalts lokaler Gemeinschaften in. INHALT DIESES HEFTES, 95.
18. Global Mangrove Alliance (GMA). (2022). Mangrove Forests Annual Report.
19. Goldberg, L., Lagomasino, D., Thomas, N., & Fatoyinbo, T. (2020). Global declines in human‐driven mangrove loss. Global change biology, 26(10), 5844-5855. [DOI:10.1111/gcb.15275]
20. Habibi, F., & Mostafizadeh, S. (2017). Investigating the environmental behaviors of Lake Merrivan Lake. Geography and development quarterly, 47, 163-184.
21. Hajizadeh, H., Fallah, A., & Hosseini, S. (2022). Evaluation of Forest Ecosystem Functions using Integrated Methods of Multi-Criteria Decision Making (Case Study: Mazandaran Provence, Shiadeh and Diva Forest Ecosystem). Ecology of Iranian Forest, 10(20), 33-42. [DOI:10.52547/ifej.10.20.33]
22. International :union: for Conservation of Nature, (IUCN). (2006). Conservation Benefits of Mangroves, IUCN policy ‎brief.‎
23. Jafarzadeh, A. A., Mahdavi, A., Fallah Shamsi, S. R., & Yousefpour, R. (2020). Economic evaluation of some of the most important ecosystem services in Zagros forests. Environmental Sciences, 18(1), 137-150. [DOI:10.29252/envs.18.1.137]
24. Jia, M., Wang, Z., Zhang, Y., Mao, D., & Wang, C. (2018). Monitoring loss and recovery of mangrove forests during 42 years: The achievements of mangrove conservation in China. International journal of applied earth observation and geoinformation, 73, 535-545. [DOI:10.1016/j.jag.2018.07.025]
25. Krebs, C. J. (1999). Ecological Methodology. Addison-Wesley Educational Publishers, Inc., Menlo ‎‎Park, 620 p.‎‎
26. Larawai, M., Moayeri, M., Abedi Sarvestani, A., & Shahraki, M. (2020). Investigating the Type and Rate of Forest Use and Its Impact on the Livelihoods of Jaji Aryoub Forest Inhabitants (Paktia Province-Afghanistan). Journal of Wood and Forest Science and Technology, 27(2), 15-31.
27. Mallick, B., Priodarshini, R., Kimengsi, J. N., Biswas, B., Hausmann, A. E., Islam, S., ... & Vogt, J. (2021). Livelihoods dependence on mangrove ecosystems: Empirical evidence from the Sundarbans. Current Research in Environmental Sustainability, 3, 100077. [DOI:10.1016/j.crsust.2021.100077]
28. Mashayekhi, Z., Sharzehi, G. A., Danehkar, A., & Majed, V. (2018). A comparison of stated preferences methods for economic valuation of ecosystem services (case study: Qeshm mangrove ecosystems). Environmental Sciences, 16(1), 69-88 (In Persian).
29. Mashayikhi, Z. (2015). Identification, quantification and economic-ecological valuation of ecosystem services of mangrove forests of Qeshm Island. Natural Resources Engineering - Environment, Agriculture and Natural Resources Campus (In Persian).
30. Mason, A. M., & Triplett, J. R. (2016). Controlling environmental crisis messages in uncontrollable media environments: The 2011 Case of Blue-Green Algae on Grand Lake O'the Cherokees, OK. Communicating Climate-Change and Natural Hazard Risk and Cultivating Resilience: Case Studies for a Multi-disciplinary Approach, 189-204. [DOI:10.1007/978-3-319-20161-0_12]
31. Ngang, F. D., Azinwie, A. G., Tellen, A. V., & Nchang, C. L. (2018). Community forest use and dependence for livelihoods in Fako Division, South West Region of Cameroon. Greener Journal of Agronomy, Forestry and Horticulture, 5(1), 1-11. [DOI:10.15580/GJAFH.2018.1.122617183]
32. Pasiecznik, N., & Savenije, H. (2015). Effective forest and farm producer organizations. ETFRN News, (57).
33. Petrosyan, H., & Danehkar, A. (2012). An analysis of mangrove ecosystem benefits and services. Sonboleh, 222, 68-69 (In Persian).
34. Pham, T. D., & Yoshino, K. (2015, March). Mangrove mapping and change detection using multi-temporal Landsat imagery in Hai Phong city, Vietnam. In International symposium on cartography in internet and ubiquitous environments, 17-19.
35. Purnamasari, E., Kamal, M., & Wicaksono, P. (2021). Comparison of vegetation indices for estimating above-ground mangrove carbon stocks using PlanetScope image. Regional Studies in Marine Science, 44, 101730. [DOI:10.1016/j.rsma.2021.101730]
36. Richards, D. R., & Friess, D. A. (2016). Rates and drivers of mangrove deforestation in Southeast Asia, 2000-2012. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(2), 344-349. [DOI:10.1073/pnas.1510272113]
37. Savari, M., Zhoolideh, M., & Khosravipour, B. (2021). Explaining pro-environmental behavior of farmers: A case of rural Iran. Current Psychology, 1-19. [DOI:10.1007/s12144-021-02093-9]
38. Shahraki, M. R., Moayeri, M. H., Barani, H., & Behmanesh, B. (2013). Factors affecting on utilization amount of forest (Case Study: Galougah forest-Hezarjerib area). Journal of Conservation and Utilization of Natural Resources, 1(4), 31-47 (In Persian).
39. Sills, E., Shanley, P., Paumgarten, F., de Beer, J., & Pierce, A. (2011). Evolving perspectives on non-timber forest products. In Non-timber forest products in the global context (pp. 23-51). Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg. [DOI:10.1007/978-3-642-17983-9_2]
40. Sobhani, P., & Danehkar, A. (2023). Investigating tourism climate conditions in Iran's mangrove forests using Tourism Comfort Climate Index (TCI) and Holiday Climate Index (HCI). Journal of Natural Environment, 75(Special Issue Coastal and Marine Environment), 29-45 (In Persian).
41. Statistical Center of Iran. (2016). The results of the general population and housing census‎ (In Persian).
42. Yin, D., & Wang, L. (2019). Individual mangrove tree measurement using UAV-based LiDAR data: Possibilities and challenges. Remote Sensing of Environment, 223, 34-49. [DOI:10.1016/j.rse.2018.12.034]

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.